لیارسنگ‌ بن

خوشبختانه مجموعه باستانی لیارسنگ‌ بن در واپسین روزهای سال ۱۳۹۷ به مساحت ۲۷ هکتار و حدود ۵۷ هکتار حریم در فهرست آثار ملی کشورمان به ثبت رسید. این اقدام تا حدودی از آسیب‌ کاوش‌های غیرقانونی این اثر تاریخی ملی می‌کاهد.

مجموعه باستانی لیارسنگ‌ بن از توابع بخش رانکوه شهرستان املش در ارتفاع ۱۷۰۰ متری از سطح دریا قرار گرفته است.
این سایت باستانی در سال ۱۳۹۱ شناسایی و در همان سال مطالعات پژوهشی و باستان‌شناسی آن آغاز شد.

طی بررسی‌های اولیه مشخص شد گورستان این مجموعه دارای قبور حفره‌ای ساده بوده و تدفین‌ها به شیوه جنینی انجام می‌شده است. در کنار اجساد مجموعه‌ای از مواد فرهنگی، ابزارآلات آهنی و سفالی که معمولا در دوران باستان به‌همراه شخص متوفی دفن می‌شده، به‌دست آمد.

عمده‌ترین مصالح ساختمانی به‌کار رفته برای ساخت بناها در مجموعه تاریخی لیارسنگ‌ بن مرتبط با روزگار فرمانروایی اشکانیان، سنگ و خشت خام بوده است. بنابراین بنظر می‌رسد خانه‌ها بر روی بسترهای سنگی و نظیر خانه‌ها در روستای تاریخی ماسوله بصورت پلکانی شکل گرفته باشند. وجود شیب در دامنه کوه سبب شده بخش قابل توجهی از رسوبات بر روی محوطه سرازیر شوند. در جانب شرقی مجموعه باستانی لیارسنگ‌ بن و در داخل یکی از گمانه‌های باستان‌شناسی آثاری از خشت خام یافت شد که نشان می‌داد استفاده از خشت، سنگ و چوب مهمترین مصالح تشکیل دهنده بناهای آن روزگار بوده است.
در ضلع‌های شرقی و غربی محوطه دره‌های عمیقی وجود دارد که در لابه‌لای آنها آثار از معماری قبور و معماری بناهای دوره‌های مختلف به ثبت رسیده است. گمان می‌رود این دره‌ها در دوره آهن تا دوره اشکانی به این صورت عمق نداشته و این احتمال وجود دارد بعد از دوره اشکانی و ترک محل در دوره اسلامی (ایلخانی) به این وضع در آمده باشند.

در کاوش‌های باستان‌شناسان در لیارسنگ‌ بن سه نوع گور کشف شد؛

گورهای «چاله‌ای» که ساختاری شبیه گورهای فعلی دارد.

گورهای «دخمه‌ای» که در آن یک چاله عمودی حفر و سپس به سمت دامنه کوه دخمه‌ای ایجاد شده و جسد را به همراه اشیای تدفینی داخل آن قرار داده و درب دخمه را با تخته‌سنگ‌هایی مسدود و چاله عمودی را نیز با خاک پر می‌نمودند.

گورهای «خمره‌ای» که عمدتا متعلق به کودکان و افراد متوفی نابالغ بوده است.

در شیوه تدفین خمره‌ای که در محوطه باستانی لیارسنگ‌ بن یافت شد، خمره‌های بزرگ ساخته و جسد را معمولا به شیوه چمباتمه‌ای داخل خمره می‌گذاشتند. گورهای خمره‌ای در گیلان تنها در محوطه «کلورز» رودبار شناسایی شده‌اند. نمونه‌هایی دیگر آن در «گِرمی» دشت مغان، طاق بستان کرمانشاه، کنگاور و همچنین در مناطقی از جمهوری آذربایجان کشف شده است. شاید علت این شیوه تدفینی باور دینی پرهیز از آلوده کردن عناصر چهارگانه طبیعت، از جمله خاک که در فرهنگ دینی فلات ایران پیش از اسلام بسیار شایع و دارای اهمیت بود، باشد.

به گمان صاحب‌نظران تدفین مردگان با شیوه‌های یادشده شاخص‌ترین انواع تدفین در روزگار فرمانروایی اشکانیان بوده است. لذا از گونه‌شناسی اشیایی که در گورها شناسایی شده‌اند می‌توان دریافت محوطه باستانی لیار سنگ‌بن  متعلق به اواسط تا اواخر دوره اشکانی است. حتی می‌توان گمان برد که این گورها متعلق به ادوار اشکانی و ساسانی است.

از میان اسکلت‌های مکشوفه تنها یک نمونه اسکلت زن و مرد داخل یک گور پیدا شده است. چند نمونه گور نیز کشف شد که در آنها روی اسکلت‌ها را با کاه‌گل پوشانده شده بوده‌اند. بنظر می‌رسد افراد متوفی مبتلا به گونه‌ای بیماری واگیردار یا اپیدمی در آن دوران بوده‌اند و برای جلوگیری از شیوع بیماری، بدن آنها با کاه‌گل پوشانده شده است.

عمده وسایل کشف شده از گورهای مجموعه باستانی لیارسنگ‌ بن از نوع ظروف سفالی و جنگ افزارهایی است که همه از جنس آهن است، ضمن آنکه لوازم شخصی از جنس مفرغ است.

مجموعه باستانی لیارسنگ‌ بن از توابع دهستان سمام بخش رانکوه شهرستان املش محوطه‌ای بسیار گسترده است. مساحت این مجموعه ۲۷ هکتار است که شامل گورستان باستانی، محوطه استقرار، پناهگاه صخره‌ای و شماری درختان قدیمی است.