صنعت گردشگری و حفظ آثار باستانی

به بهانه ۲۷ سپتامبر، روز جهانی گردشگری

به‌گواهی سازمان یونسکو، ایران از نظر وجود آثار تاریخی و فرهنگی در میان هشت کشور نخست جهان جای دارد و از منظر جاذبه‌های اکوتوریسمی و تنوع اقلیمی جزو پنج کشور برتر دنیاست. طبیعت چهار فصل ایران، وجود دریا، کویر، چشمه‌های آب گرم، حیات وحش متنوع و انحصاری، جاذبه‌های گردشگری مذهبی و تمدن هفت هزار ساله این قابلیت را به ایران بخشیده است که در ردیف‌های نخست گردشگری جهان حرف نخست را بزند. اما متاسفانه با توجه به چنین ظرفیتهای بی‌بدیلی هنوز نتوانسته، بهره کافی برای رشد اقتصادی و اجتماعی و توسعه پایدار کشور ببرد.
پایان‌پذیر بودن ذخایر و منابع زیرزمینی مانند نفت و گاز، کشورهای مختلف را بر آن داشت تا برای کسب درآمد بیشتر، به صنایع اشتغال‌زا و پُرمنفعت روی آورند. در این میان، صنعت گردشگری، سومین فعالیت اقتصادی پیشرو و در حال توسعه است که پس از صنعت نفت و خودروسازی، باعث افزایش درآمد بسیاری از کشورهای دنیا، حتی در مناطقی که منابع اقتصادی چندانی ندارند، شده است.
ایران با داشتن حدود ۳۰۰۰ کیلومتر مرز آبی در سواحل دریای خزر، عمان و خلیج فارس، مالکیت جزایر مختلف، دارا بودن طیف وسیعی از چشم‌اندازهای طبیعی، تنوع آب و هوایی، چشمه‌های آب معدنی، دسترسی به بزرگترین دریاچه جهان، سابقه تمدن چند هزار ساله، داشتن جاذبه‌های تاریخی به ثبت رسیده در کنوانسیون میراث جهانی و وجود اماکن مذهبی متعدد، تنها در کمتر از یک درصد از بازار گردشگری جهان سهیم است.

می‌دانیم که با توسعه صنعت توریسم و همزمان با ایجاد زیرساخت‌های مختلف، نظیر جاده و شبکه حمل‌ونقل و ایجاد تسهیلات برای گردشگران، رشد اقتصادی کشور افزایش و کیفیت زندگی سکنه بومی ارتقا خواهد یافت. از سوی دیگر، رشد و شکوفایی گردشگری، زمینه افزایش اطلاعات و آگاهی اجتماعی ساکنان، حفظ محیط زیست و میراث طبیعی کشور و همچنین ارزآوری و اشتغال‌زایی را فراهم می‌آورد. این در حالی است که ایجاد یک فرصت شغلی در صنعت گردشگری در مقایسه با دیگر صنایع، نیاز به سرمایه کمتری دارد. از طرفی با وجود حلقه‌های متعدد خصوصی و عمومی در گستره بخش گردشگری از جمله حمل‌ونقل، مهمان‌پذیرها و رستوران‌ها، از هر ۱۰ کارمند و کارگر در سطح جهان، یک نفر در این صنعت مشغول به کار است.
گفتنی است، منفعت ورود هر یک جهانگرد به کشور، برابر با صدور صدها بشکه نفت است. امارات عربی متحد همراه با گسترش خطوط هوایی، بازار املاک، ایجاد شرایط اشتغال و برپایی متعدد نمایشگاه‌های بین‌المللی، گوی سبقت را از سایر کشورهای منطقه ربوده است.
ایران، علیرغم این که جزو ۱۰ کشور برتر جهان از نظر جاذبه‌های توریستی به حساب می‌آید، اما در زمینه جذب توریست، رتبه ۶۶‌ را به خود اختصاص داده است. این در حالی است که فرانسه با ورود ۷۷ میلیون گردشگر به کشورش در سال ۲۰۰۶ میلادی برترین کشور توریست‌پذیر جهان به شمار می‌رود. در حالی که بر اساس سند چشم‌انداز ۲۰ ساله، ایران باید تا سال ۲۰۲۵ پذیرای ۲۰ میلیون گردشگر باشد در سال باشد، آمار کنونی نشان می‌دهد حدود دو میلیون گردشگر سالانه از کشورمان بازدید می‌کنند.
برای ورود هر گردشگر به کشور، علاوه بر میراث غنی فرهنگی، تاریخی و جاذبه‌های طبیعی، مؤلفه‌هایی چون امنیت، ارایه خدمات بهینه، تبلیغات مثبت و گسترده، پایین بودن قیمت‌های خدمات مسافربری و همچنین تسریع در صدور روادید، لازم و ضروری است. با توجه به تبلیغات سیاسی منفی که علیه کشورمان در سطح جهان وجود دارد، تبلیغات در بخش گردشگری، صرفاً به معرفی جاذبه‌های گردشگری محدود نمی‌شود، بلکه عمده این فعالیت‌ها باید صرف زدودن تبلیغات منفی جهانی علیه کشورمان گردد. همچنین، فقدان آشنایی مردم با مکان‌های گردشگری، ضعف ناوگان هوایی و ریلی و پایین بودن سطح تسهیلات بین راهی، از موانع موجود بر سر راه توسعه صنعت گردشگری یا به اصطلاح، افزایش صادرات نامریی کشورند.

ازجمله عواملی که می‌تواند در توسعه صنعت گردشگری کشورمان مؤثر واقع شود عبارتند از:
. مرمت و احیای اماکن تاریخی و حفظ و ارتقای محیط زیست و جاذبه‌های طبیعی
. بهبود کیفیت خدمات و محصولات ارایه شده به مسافران
. رعایت حقوق و برقراری امنیت جانی و مالی گردشگران خارجی به وسیله پلیس گردشگری
. ارایه خدمات بانکی پیشرفته و تسهیل در استفاده از کارت‌های بانکی بین‌المللی
. تقویت شبکه‌های ماهواره‌ای، رادیویی و تلویزیونی جهانی
. تقویت جایگاه ایران در امور بین‌الملل با راهکارهای مناسب.
از آنجا که توسعه صنعت گردشگری در ایران و ورود جهانگردان خارجی به کشورمان، علاوه بر حل مشکل بیکاری و افزایش رشد اقتصادی، باعث گشایش مسایل سیاسی ناشی از ضعف تعامل با دنیای خارج نیز می‌گردد، باید مردم و مسؤولان به فکر ارتقای جایگاه کشورمان در سطح بین‌الملل باشند که این امر، نیازمند تعامل مشترک میان مسؤولان و مردم است که با افزایش فرهنگ توریست‌پذیری، علاوه بر درآمدهای ارزی که عاید کشور می‌گردد، تبلیغات بسیار مثبتی برای کشورمان در جامعه جهانی به وجود خواهد آمد.

در منشور بین‌المللی، گردشگری فرهنگی تعامل بین گردشگری و همه اشکال میراث فرهنگی ازجمله اماکن، مجموعه‌ها و جنبه‌های زنده جوامع میزبان علاوه بر یادمانها و محوطه‌های باستانی مورد توجه قرار گرفت. بنابراین اصطلاح گردشگری فرهنگی از زوایای مختلف و دیدگاه‌های گوناگون موردتوجه قرار گرفت:
. گردشگری فرهنگی به مفهوم آثار تاریخی، یادمانها و محوطههای باستانی و میراث فرهنگی ملموس به ویژه جهانی که توسط یونسکو به ثبت رسیده است.
. گردشگری فرهنگی به مفهوم شیوه‌های زندگی مردم که در مذهب، آداب و رسوم، آیین، لباس، هنر، صنایع دستی، معماری، موسیقی، ادبیات، غذا، آیین‌های محلی، جشنواره و نظیر آن تبلور می‌یابد و این مظاهر فرهنگی از یک جامعه به جامعه

دیگر و از یک قوم به قوم دیگر تغییر می‌کند که جاذبه‌های گردشگری محسوب میشود.
. گردشگری فرهنگی به مفهوم هدف بازدید از جوامع محلی، ارتباط با مردم بومی و نظایر آن.
. گردشگری فرهنگی به مفهوم گردشگری سالم، بدون اثرات منفی بر جامعه و محیط زیست.
. گردشگری فرهنگی به مفهوم کسب دانش آشنایی با تاریخ و کسب تجربه.
. گردشگری فرهنگی درمقابل گردشگری انبوه و در مقابل گردشگری که تنها با هدف استراحت و تفریح و سرگرمی است.
. گردشگری فرهنگی به مفهوم گردشگری پایدار.

گفتنی است که توسعه صنعت گردشگری فارغ از آثار فرهنگی مثبت، سبب تحرک‌بخشیدن به صنایع‌دستی و بومی در سراسر کشورمان نیز خواهد شد. می‌دانیم که یکی از ویژگی‌های صنایع‌دستی در ایران پراکندگی آن در روستاها و مناطق مختلف روستایی و شهرهای کوچک است. از سوی دیگر اصلی‌ترین معضل کنونی جامعه ما نرخ پائین اشتغال بویژه برای جوانان در شهرهای کوچک و روستاهاست که موجب مهاجرت گسترده آنها به شهرهای بزرگ و بخصوص به کلان‌شهر تهران برای یافتن فرصت‌های شغلی شده است. بی‌گمان روند مهاجرت از روستاها به شهرهای بزرگ علاوه متروک‌شدن مناطق روستایی و کاهش تولیدات زراعی و دامی، سبب بروز مشکلات عدیده اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و امنیتی در کلان‌شهرها خواهد شد. بنابراین توجه به توسعه صنعت گردشگری در کشورمان توأمان به رونق بخشیدن به اقتصاد روستایی، ایجاد اشتغال در شاخه‌های خدمات گردشگری و صنایع‌دستی بویژه برای جوانان و نیز حفظ و نگه‌داری از ابنیه و اماکن تاریخی کمک فراوان خواهدنمود.