فرش ترکمن

فرش به عنوان یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های اقتصادی خانوار ترکمن به شمار می‌رود که اکنون در استان گلستان زندگی می‌کنند. عموما فرش‌های ترکمن با الهام از محیط زندگانی این قوم که براساس چادرنشینی و کوچ‌نشینی استوار است، بافته می‌شود.

در شهرستان گنبدکاووس در استان گلستان، به دلیل کثرت قوم ترکمن، موزه فرش گنبدکاووس به عنوان اولین موزه تخصصی فرش ترکمن و سومین موزه فرش در کشور در خرداد ۱۳۹۳ افتتاح شد. هدف از افتتاح این موزه، احیا و ترویج فرش ترکمن و حفظ و تقویت هویت‌های تاریخی و فرهنکی اقوام و ارتقای گردشگری فرهنگی است.

در این موزه ۱۸ تخته قالی و قالیچه که بیشتر آنها از جنس پشم بوده در معرض نمایش گذاشته شده است.

این موزه در مساحتی حدود ۷۰۰ متر مربع و زیربنای هزار مترمربع در ضلع غربی میراث جهانی گنبدکاووس (برج قابوس) و در دو بخش نمایشگاه اصلی و محوطه سنتی قوم ترکمن (آلاچیق) به معرفی آثار و فرهنگ مادی می‌پردازد.

در نمایشگاه اصلی موزه، انواع فرش ایلات مختلف ترکمن در نقوش اصیل و زیبا، مواد و لوازم سنتی قالیبافی، رنگدانه‌های گیاهی و زندگینامه پدر فرش ترکمن، «استاد نیاز محمد نیازی» در معرض دید بازدیدکنندگان قرار دارد.

در محوطه باز موزه، آلاچیق‌هایی که در گویش ترکمنی به «اوی» معروف است با کاربرد نمایشگاه صنایع دستی و مراحل بافت قالی در نظر گرفته شده است.

فرش ترکمن ویژگی‌های خاص خود را دارد که می‌توان به وجود رنگ قرمز در بیشتر فرضیه‌های ترکمن اشاره کرد که نشانگر روحیه شور و شوق و امید به زندگانی است و برگرفته از طرح انتزاعی ذهن مادر ترکمن بوده است.

ترکمن‌ها به نقش، «گول» می‌گویند که از نقوش معروف فرش ترکمن می‌توان به ماری گول، آیناگول، قابسا گول و درناق گول اشاره کرد. فرش ترکمن از نخ‌های ابریشمی، پشمی و رنگ‌های گیاهی و طبیعی بافته می‌شود.

نقش «شاخ قوچ» به عنوان نماد قدرت و شجاعت ترکمن‌ها در بیشتر دست بافته‌های ترکمن ازجمله فرش توسط زنان ترکمن مورد استفاده قرار گرفته است و با توجه به ویژگی‌های خاص فرش ترکمن که ساختار متفاوتی از فرش‌های ایرانی دارد از شهرت جهانی برخوردار است.

تکنیک بافت فرش ترکمن که از گذشته دور توسط دختران و زنان ترکمن به صورت ذهنی‌باف و به دور از نقشه‌های ترسیمی بافته و همچنین از دار افقی برای بافت استفاده می‌شد با همت و تلاش بی‌دریغ استاد مرحوم نیازی، بافت فرش ترکمن از ذهنی‌باف به نقش‌های ترسیمی و از دارهای افقی به دارهای عمودی تغییر شکل داد که سادگی، سرعت و دقت در بافت تسریع شود تا در میزان بافت، نتایج و منافع مادی و معنوی بیشتری به دست آید.

فاطمه عبدی

برگرفته از جام‌جم