موزه رضا عباسی

روزهای بهاری آغازین سال فرصت مغتنمی است که از هوای فرح‌بخش بهاری، فراغت روزانه و مهم‌تر از همه، خلوت بودن خیابان‌های تهران استفاده کنیم و گشتی در موزه‌های تهران بزنیم.  یکی از موزه‌های دیدنی شهر تهران، موزه رضا عباسی است که در ضلع جنوبی تقاطع خیابان شریعتی و پل سیدخندان قرار دارد.

رضا عباسی از هنرمندان بزرگ عصر صفوی است که سبک هنری خاصی را در نقاشی ایرانی ابداع کرد. او تمایل خود را به مشاهده وقایع و ثبت آن‌ها با طراحی سیاه قلم و ترسیم تک چهره و تک نگاره نشان داد و پس از مولانا «شیخ محمد سبزواری» به رواج صورت فرنگی در ایران پرداخت. در دوران شاه عباس بزرگ سه نقاش و خوشنویس هنرمند زندگی می‌کرده‌اند که به دلیل شباهتی که در نام و هنر داشته‌اند در تشخیص آنان نوعی ابهام به وجود آمده است.

امروزه علاوه بر این‌که بخشی از آثار او و شاگردانش در موزه رضاعباسی است، بسیاری از آثار این هنرمند امروزه زینت‌بخش موزه‌هایی چون «بوستون»، «ارمیتاژ» و «مترو پولتین» است.

تاریخچه‌ی موزه رضاعباسی

موزه‌ی رضا عباسی در ۲۵ شهریور ۱۳۵۶ افتتاح شد و یک‌سال بعد با پیروزی انقلاب اسلامی تعطیل شد، اما بعد از سه دوره بازگشایی، بار دیگر در ۱۶ بهمن ۱۳۷۸ با تغییرات عمده و چیدمان جدید آغاز به کار کرد.

این موزه در چهار تالار، یک کتابخانه و یک نمایشگاه موقت فعالیت می‌کند.

تالار دوره پیش از اسلام

اشیای محفوظ در این تالار از هزاره ششم پیش از میلاد تا پایان دوره ساسانی را در برمی‌گیرند. سفالینه‌ها و فلزهایی که با شکل‌ها و طرح‌های ساده و دلپذیر و اکثرا الهام یافته از طبیعت، هر یک نام و نشان منطقه‌ای چون آذربایجان، شوش و لرستان را به همراه دارند. کشف و دستیابی به مواد و مصالح، پیشرفت دانش و مهارت فنی، ساخت آثاری را باعث شدند که غلبه بر طبیعت سخت را بر آدم هموار کردند و در دوره های ماد و هخامنشی و سالهایی که در پی آمد، انسان به چنان کمال و توانی دست یافت که توانست به زیبایی و نقش آفرینی هم بیاندیشد و بپردازد و در این دوران آثاری متفاوت خلق کند. ظروف نقره طلاکوب دوره ساسانی که این مجموعه نمایشگاهی را به پایان می‌برند، نمونه ای از این بازمانده‌ها را مجسم می‌کند.

تالار هنرهای اسلامی شماره یک

در نخستین تالار دوره اسلامی، فلزاتی متعلق به دوره آل‌بویه که نقش‌هایی از دوره ساسانی و خط نوشته‌های کوفی – از اولین نمادهای دوره اسلامی – را در بردارند، همراه با سفالینه‌هایی از سده‌های سوم و چهارم هجری قمری و متعلق به نیشابور با نگاشته‌هایی همچنان به شیوه کوفی و نمونه‌هایی از سفال‌های لعاب پاشیده و رنگارنگ منسوب به ساری به نمایش گذاشته شده‌اند.

این مجموعه با ظروف سفالینی از دوره سلجوقی که با فن‌آوری‌ها و موادی دیگر گونه و نقش‌هایی گسترده‌تر ساخته شده‌اند؛ مینایی‌ها، نقاشی‌های زیر لعاب، لعاب یک رنگ‌ها، و زرین فام‌ها، که اکثرا“ نیز در شهرهایی مانند ری، کاشان، جرجان تولید شده‌اند، ادامه پیدا می‌کند. پیه سوزها، عودسوزها و ظروف فلزی دیگر دوره سلجوقی پایان بخش مجموعه این تالار هستند.

تالار هنرهای اسلامی شماره دو

در این تالار، آثار از قرن هفتم تا پایان سده سیزدهم هجری قمری جای دارند. با یورش مغول به ایران، گرایش‌ها، سلیقه‌ها و نوع ساخته‌ها دگرگون شد. سفالینه های آغازگر این مجموعه، با رنگینه‌ها و زمینه‌های تزیینی دیگرگونه، نمونه‌هایی از این دستاوردها هستند. فلزات دوره تیموری بازمانده‌هایی چند، از این دوره پرآشوب را به نمایش می‌گذارند.

در ادامه این مجموعه، نقش‌مایه‌ها، آذینه‌ها و رنگمایه‌های متفاوت بر فلزها، سفالینه‌ها و بافته‌های پر نقش و نگار متعلق به دوره صفویه، روزگار دیگری را مجسم می‌کند. منسوجات، فلزات و لاکی‌های رنگارنگ و آذین یافته با طرح‌های گل و مرغ، نمونه آثاری از دوره قاجار هستند، که عصر نوینی را در تاریخ فرهنگ و هنر ما نشان می‌دهند.

تالار نگارگری موزه رضا عباسی

از سده‌های اولیه دوره اسلامی – قبل از قرن ششم هجری قمری- آثار معدودی از نگاره‌ها به جای مانده است. شیوه‌های نگارگری در هر دوره به نام شهر و یا شهرهای مراکز قدرت نامیده و معروف شده‌اند. آغازگر تالار نگارگری موزه نیز، برگ‌هایی از شاهنامه متعلق به سده هشتم و نمونه‌هایی از مکاتب شیراز و تبریز هستند. نگاره‌هایی از سایر کتاب‌ها به شیوه‌های هرات و شیراز در سده نهم، تبریز، قزوین و اصفهان در سد‌ه‌های دهم و یازدهم را مجسم می‌کنند.

آثاری از رضاعباسی، نام آوری که شیوه و سبک او، جایگاه وی متفاوت کرده است، همراه با نگاره‌های تعدادی از شاگردانش مجموعه دوره صفویه را به انتها می‌رسانند. گل‌های اصیل و سنتی با رنگ‌های چشم‌نواز و پرنده‌های نشسته برشاخسارها جلوه هایی از نقش و نگاره‌های دوره قاجار هستند، که مجموعه این تالار را به پایان می‌برند.

تالار خوشنویسی

علاقمندان به خوشنویسی و کتابت در ایران نیز در این موزه، تالاری متعلق به خود دارند. دستنوشته‌هایی به خطوط کوفی، نسخ و ثلث بر صفحاتی مذهب از قرآن کریم و سایر کتاب‌ها، نمونه‌هایی از شیوه های نخستین نگارش در دوره اسلامی را در این تالار به نمایش می‌گذارند. این مجموعه با آثاری نگاشته شده به شیوه های نستعلیق و شکسته با قلم و رقم، بزرگانی مانند میرعماد، میرزا غلامرضا و عبدالمجید درویش ادامه پیدا می‌کند. نسخی از قرآن نیز زینت بخش قسمت دیگری از این فضای نمایشگاهی هستند. مشاهده سیر تحول ساختن و پرداختن کتاب نیز با نمایش نمونه‌هایی از نسخه‌های خطی متعلق به قرن نهم تا پایان سده سیزدهم هجری قمری فراهم می‌شود.

کتابخانه موزه رضاعباسی

کتابخانه موزه نیز بیش از ده هزار جلد کتاب به زبان‌های فارسی، انگلیسی، فرانسه و آلمانی در زمینه‌های تاریخ هنر، باستان شناسی، نقاشی کلاسیک و متجاوز از ۵۰ عنوان دوره کامل مجلات فارسی و ۶۰ عنوان دوره مجلات لاتین و حدود ۹۰ عنوان دوره روزنامه‌های قدیمی است. ساعت کار این کتابخانه از ۹ صبح تا ۳۰/ ۳ بعد ازظهر به استثنای روزهای پنجشنبه وجمعه است.

نمایشگاه موقت

نمایشگاه موقت موزه در طبقه‌ی همکف قرار دارد. این موزه در کنار برگزاری نمایشگاه‌های دائم خود، بخشی از فعالیت خود را به برگزاری نمایشگاه‌های موقت اختصاص داده است. تا از این طریق امکان نمایش اشیای نگهداری شده در مخزن و بازدید آن برای علاقه‌مندان فراهم شود. همچنین در زمان‌های مناسب این فضا در اختیار اساتید مختلف هنری، خوشنویسی، نگارگری و نقاشی قرار می‌گیرد تا ارتباط موزه با گروه‌های بیشتری برقرار شود و امکان دیدن آثار هنرمندان قدیمی و معاصر در کنار هم میسر شود.

موزه رضاعباسی درحال حاضر ۲۵ عقدنامه تاریخی را در گنجینه آثار خود دارد که برخی به صورت طوماری و برخی به صورت دفترچه‌ای است، همچنین برخی از این آثار به صورت تک برگ و یک عدد به شکل دفترچه‌ای هستند. این عقدنامه‌ها از نظر زمانی، در برهه بعد از دوره صفویه تا پهلوی دوم جای می‌گیرند. قدیمی‌ترین تاریخ درج شده مربوط به سنه ۱۱۱۶ هجری قمری است.

عقدنامه یکی از اسناد قابل اعتنا و درخور گذشتگان است که دارای ارزش ادبی، هنری و تاریخی است. ظاهر زیبای این قَباله‌ها چشم هر هنرمندی را خیره، مضمون ادبی اش برای محقق و سبک و شیوه‌ی نوشتاری آن برای علاقمند به خوشنویسی بی‌شک کارگشا است. عقدنامه‌ها از همان آغاز ساختاری مشخص داشتند، با تحمیدیه آغاز می‌شدند و بیشتر آیه «هو المولف بین القلوب» آغازکننده مضمون عقدنامه‌ها بود. دیباچه یا مقدمه‌ای که به احادیث نبوی یا آیات قرآنی مزین بود، در ابتدا نوشته می‌شد و مشخصات کامل زوج همراه با توصیفات ادبی و سپس مشخصات کامل زوجه همراه با توصیفات و شرایط کامل برای ازدواج در ادامه می‌آمد. میزان مهریه که بر مبنای پول رسمی کشور محاسبه محاسبه می‌شده است، نیز نشانگر اعتبار اجتماعی بانوان آن دوره به حساب می‌آید. معمولا در حاشیه عقدنامه‌ها مکانی برای امضای بزرگان، حکام و یا شاهدان درنظر گرفته می‌شده است.