وَِهوبَرز کیست؟

«وَهوبَرز» نام یکی از شاهان محلی منطقۀ پارس در روزگار فرمانروایی سلوکیان بر ایران بوده که معنای آن «خوش اندام »و «نیک بالاست». می دانیم که اساس دریافت و آگاهی ما از تاریخ دوران سلوکی و شاهان آن مبتنی بر یافته های سکه شناسی است، بنابراین وهوبرز ازجمله شاهانی بوده که خود را «فرَتَرَکَه» یا “frataraka” می نامیدند. این عنوان به معنی والی درجۀ دوم  و  پس از مقام «ساتراپ» که استاندار و والی استان های مهم و اصلی کشور بودند، در زمان حکمرانی شاهان هخامنشی متداول بوده است. نخستین پادشاه دودۀ فرترکه، «بغ دات» و دومین آن «وَهوبَرز» بود. «بغ دات» یا «بغ داد» به معنی «دَهِش خداوند» یا «خداداد» است که این نام بر روی شهری مجاور تیسفون و یا خود آن نهاده شد و امروزه نیز «بغداد» پایتخت کشور عراق است.

روی سکه های وهوبرز  منقوش بر چهرۀ نیم رخ وی با کلاهی ایرانی و پشت آن تصویر عبادتگاه با معماری نزدیک به بنای کعبۀ زردشت در نقش رستم فارس است. بر فراز بنای عبادتگاه یا آتشکده نیز سه آتشدان با شعله هایی فروزان قرار گرفته اند که می توان گمان برد، نماد سه آتش مختص سه طبقۀ جنجگویان، پیشه وران و پیشوایان دینی بوده است. این سه آتش بزرگ و مهم در عصر ساسانی به «آذر گشنسب»، «آذر فرنبغ» و « آذر برزین مهر» مشهور بوده است. لذا از این رهگذر می توان به پشینۀ باورهای متداول و مقبول جامعۀ دربارۀ سه آتش مذکور و همینطور جایگاه اعتقادات مذهبی در روزگار کهن پی برد. بر روی سکۀ چهار درمی وهوبرز تصویر انسان بالداری نقش بسته که می توان نظیرش را بر مقبرۀ شاهان هخامنشی نیز مشاهده نمود. این همان نقشی است که برخی به اشتباه مظهر اهورامزدا و یا فروهر می دانند در حالی که «علیرضا شاپور شهبازی» آن را نماد «فرّه کیانی» و نشان تأیید و سعادت الهی دانسته است. خود وهوبرز در کنار آتشگاه ایستاده و دست راست را به نشان نیایش به سوی آتش ها بلند کرده و در دست چپ خود نیز کمانی را بر نوک پای نگه داشته است. چنین تصویری را می توان بر آرامگاه های شاهان هخامنشی نیز مشاهده نمود. در جانب راست آتشگاه درفشی چهارگوش به سبک درفش های هخامنشی به چشم می خورد و یادآور درفش کاویانی است. در مجموع می توان چهار عنصر اصلی قدرت که نزد شاهان هخامنشی مرسوم بوده را در سکه چهار درمی وهوبرز نیز مشاهده کرد؛ درفش، آتش، کمان و فرّه کیانی. بنابر این  گمان می رود تکیه بر وجوه و عناصر مورد پذیرش ملّی و دینی در تأکید بر حقانیّت فرمانروایی از روزگار هخامنشیان و حکّام محلی آنان نیز مطرح بوده و پس از سلوکیان و اشکانیان به دوران ساسانی رسیده است.

 در بین تصویر درفش و آتشگاه عبارت «وهوبرز فرترکه از سوی خدایان» نقش بسته است. این عبارت در  روزگار سلوکیان به خط یونانی که در دورۀ استیلای مقدونیان بر ایران معمول شد و پس از ایشان به خط آرامی که پیش از آن در دوران هخامنشیان نیز متداول بود، نوشته شده است. بر پشت سکه های وهوبرز لقب وی با عنوان «فرترکه فارس» یا «والی فارس» نقش بسته که می توان از آن تمایل، خواست و اهمیت استقلال فارس از استیلای یونانیان و مقدونیان را استنباط نمود. به نظر می رسد خاندان وهوبرز از زمان سلطۀ مقدونیان بر ایران، دوران حکمرانی سلوکیان تا دوران ساسانیان بر منطقۀ فارس فرمانروایی می کرده اند. افسانهّ کشتار ۳۰۰۰ سرباز یونانی و مقدونی و انداختن آنان به دریاچه ای توسط وهوبرز  و سربازانش وجود دارد، ولی نمی توان بر آن تکیه علمی داشت. آنچه مسلم است وی به یاری مردم فارس سربازان یونانی را از منطقه به بیرون راند.

این یادداشت برگرفته از مقاله ای با نام «وهوبرز، فرمانروایی ناشناخته از ایران باستان» به قلم «دکتر علیرضا شاپور شهبازی» است.