نقش برجسته های کول‌فرح

واژگان «کول» به معنی درّه و «فرح» نیز مترادف با شادمانی هستند. کول‌فرح درّه ای سرسبز و مفرّح است که در انتهای دشت ایذه قرار گرفته است. در سمت راست ورودی این دره، در کنار رشته کوهی، دو قطعه سنگ عظیم و نامنظم دیده می‌شود که بر بدنه آنها، نقوش ظریف و زیبایی از شمایل جانوران و صورت انسان هایی در حالت‌های نیایش و احترام دیده می‌شود. در تصویر سنگی این نیایشگاه حدود ۴۰۰ نفر در حال نیایش نقر شده اند. پژوهشگران بر این باورند که این تصاویر در زمرۀ نخستین دیدگاه های  بشر به مقولۀ مذهب و آئین بوده و  نقوشی چون حمل خدایان، آیین قربانی کردن و اجرای موسیقی مذهبی را شامل می شوند.

مجموعه آثار باستانی برجای مانده در تنگه‌ کول فرح در شمال شرقی ایذه، شامل شش نقش برجسته متعلق به دوره ایلامیان است که با توجه به سنگ نبشته‌های به جا مانده و بقایایی از محل زندگی آنها مانند گورها، شبکۀ انتقال آب و بقایای محل سکنی و همچنین محل دیدبانی، می‌توان گفت این محل پرستشگاه یکی از خدایان ایلامی به نام «نارسینا» بوده است.
نخستین نقش برجسته کول فرح، مراسم قربانی را نشان می‌دهد و در ارتفاع ۶ متری از دامنه کوه قرار دارد. پهنای صفحه یک متر و هفتاد سانتیمتر دریک متر است. در آن شاه هانی یکی از حاکمان مستقل منطقۀ «آیاپیر »که همزمان با «شوتروک نهونته» دوم پادشاه ایلام در سال ۲۷۰۰ پیش از میلاد بوده در حال قربانی کردن به تصویر در آمده است. در این تصاویر شاه کلاه گردی بر سر دارد و دو نفر او را همراهی می‌کنند که یکی از آنها وزیر شاه است. در برابر شاه سه نوازنده با دو ساز چنگ و یک ساز دف در حرکت هستند. در قسمت پائین نوازندگان، تصویر یک شکارچی و یک بز کوهی نقر شده است. در قسمت زیرین  شکارچی نیز سه کاهن ایستاده‌اند و دو گاو نر و یک بز کوهی را هدایت می‌کنند. پیش از این سه قوچ قربانی شده‌اند که سر آنها از بدن جدا شده است. سنگ نبشته ۲۴ سطری افراد حاضر را با خط ایلامی نام برده است. قسمتی از سنگ نوشته مذکور به این شرح است: «من هانی پسر تاهی هی حاکم آیاپیر هستم. من مجسمه‌ام را در این جا بر پا داشته‌ام پس از آنکه رب‌النوع سراپا مسلح تیروتور خدای منطقه سیل هیته حمایتش را بر من ارزانی کرده بود».

دومین نقش برجسته بر روی تخته سنگی مثلثی قرار دارد و باز هم صحنه مراسم مذهبی قربانی کردن را نشان می‌دهد. فردی در میان صحنه وجود دارد که دستان خود را به حالت نیایش جلوی صورت خود گرفته است. لباس او بر خلاف معمول ایلامیها تا زانوی او است ولی در اکثر موارد مشاهده می‌کنیم که لباس ایلامی ها تاقوزک پا است. در جلوی صورت این شخص صحنه قربانی کردن حجاری شده است و مردی گاو نری را از پشت بر زمین زده است و چند قربانی دیگر نیز روی زمین قرار دارند. در سمت چپ نیز ۴ مرد با احترام دنبال شخصیت وسط صحنه در حال حرکت هستند.

نقش برجسته دیگری بر روی یک سنگ چهار گوشه بزرگی حجاری شده است. بلندی سنگ دو متر و هشتاد سانت است و در چهار سمت آن تصاویری به چشم می‌خورد. موضوع این طرح حمل مجسمه یکی از خدایان ایلامی بر دوش چهار مرد است و شاه با عده زیادی از همراهان آنها را دنبال می‌کنند. مجسمه این خدا بر روی تختی به صورت ایستاده قرار دارد ودستان خود را به کمر زده و لباسی بلند بر تن دارد. در پشت مجسمه ۶۷ نفر در چهار صف قرار دارند و دو نفر اول در بالا که از قد بلندتری برخوردارند افراد مهمتری هستند. در قسمت غربی سنگ چهار صف دیگر قرار دارد و ۴۹ نفر دیگر دنباله روی صفهای جبهه جنوبی هستند. در جبهه شمالی ۴۵ نفر دنباله روی شخصی هستند که دست بر سینه ایستاده است. در قسمت شرقی هم صحنه قربانی دیده می‌شود و ۳۶ غزال و سه گاو بزرگ به سمت راست در حرکتند. ۷ مرد کوچک دیگر نیز دیده می‌شوند و از آنجا که لخت هستند احتمالاً اسیران جنگی هستند. در گوشه دیگر شمالی ۹ نفر دیگر به سوی شاه می‌روند. سنگ دیگری در شمال سنگ اصلی افتاده است و احتمال می‌رود قربانگاه بوده باشد.

چهارمین نقش برجسته کول فرح، بسیار شبیه نقوش حجاری شده در تخت جمشید است و چون از نظر زمانی بسیار قدیمی تر از نقوش تخت جمشید ارزیابی شده، آن را مادر نقوش زیبای درگاههای کاخ صد ستون و پلکان کاخ آپادانا میدانند. در بالای این نقش برجسته، شاه با ردای بلند بر تخت نشسته است و جلوی او یک میز هدایا قرار دارد. پشت سر او نیز سه نفر ایستاده‌اند. دو میز دیگر نیز در جلوی شاه قرار دارد. پایین این تصویر درچهار ردیف افرادی دیده می‌شوند که یک دست خود را به جلو دراز کرده‌اند و دست دیگر را در برابر صورت خود به عنوان احترام گرفته‌اند. در طرفین این نقش افرادی در حال اهدای هدایا هستند.

نقش برجسته شماره پنج یک ایلامی در حال اجرای مراسم مذهبی است. این نقش از نظر طرز قرار گرفتن دستها و فاصله پاها همانند نقش شماره دو کول فرح است. جلوی فرد ایلامی یک آتشدان قرار دارد. در برابر این فرد حیوانات قربانی شده به صورت وارونه حجاری شده‌اند. در این تصاویر شخص کاهن دیده نمی‌شود و شاید در اثر زمان نقش او از بین رفته باشد.

نقش برجسته شماره شش این نقش برجسته نیز به حمل مجسمه مربوط است و همانند نقش شماره سه است به این ترتیب که چهار نفر مجسمه یکی از خدایان را بر دوش دارند. این چهار نفر کلاه بر سر دارند در حال بلند کردن مجسمه هستند.