میل میلونه

بنای باستانی میل میلونه در شهر نیم ور در پنج کیلومتری شهرستان محلات در استان مرکزی قرار دارد. یافته های باستان شناسی حاکی از آن است که پیشینۀ احداث این بنای تاریخی به روزگار فرمانروایی ساسانیان باز می‌گردد.

پژوهشگران بر این نظر هستند که بنای میل میلونه بازمانده از یک ساختمان سنگی عظیم با قدمت بسیار است که از سنگ و ساروج و در قسمت بالایی آن همراه با رگهای آجر ساخته شده است. این بنای تاریخی متاسفانه اکنون به شدت فرسایش یافته است. چنین به نظر می‌رسد که میل میلونه باقی ماندۀ یک بنای بزرگتر بوده و آنچه ما امروزه مشاهده می کنیم، در واقع نبش یک ساختمان سنگی و آجری عظیم بوده که چهار پایه داشته و حتی دو پایه از این چهار پایه تا حدود ۹۰ سال پیش بر جای مانده بود. بومیان بنای ساسانی میل میلونه را از گذشته به نام چهارتاقی می‌شناختند و امروزه نیز چنین است. می دانیم که در معماری دورۀ ساسانی بنای آتشکده ها براساس معماری چهارتاقی احداث می شد، بنابراین تمامی آتشکده های ساسانی دارای بنای چهارتاقی هستند. با این فرض شاید بتوان کارکرد اصلی این بنا را در روزگار ساسانیان، آتشکدۀ دانست. برخی پژوهشگران نیز معتقدند میل میلونه باقیمانده‌ای از آتشکده‌ای به نام ورنه (ورثرغنه) یا آتش بهرام است که در تاریخ باستان به آن اشاره شده ‌است. شمار دیگری از محققان همچنین بر این باورند، این بنا برج مراقبتی برای قلعه جمشیدی بوده‌ که در همان حوالی قرار دارد. با همه اینها، میل میلونه بنایی به ارتفاع ۸ متر است و ساختمان مربوط به میل آن ۴ نبش است و وسعتی به اندازه ۴ جریب دارد که تقریباً برابر ۳۲۰۰ مترمربع می شود و داخل این نبش‌ها قرار می‌گرفته ‌است.

در کتاب تاریخ قم درباره میل میلونه در شهر نیم ور آمده است: «آن بنای عجیبی است و تا امروز نقش‌های آن باقی‌اند. در غرب نیم ور در میان اراضى کشاورزى ستونى از سنگ‌هاى ریز که با ملات ساروج روى هم چیده شده‌اند وجود دارد. بلندى این ستون ۷ تا ۸ متر است و نشان از یک چهار طاقى دارد که آتشکده بوده است. این بنا را هم اکنون میل میلونه مى‌گویند، ولى به احتمال قوى باقى مانده آتشکدۀ «وره» است که در کتب تاریخى هم از آن یاد شده است. قلعه جمشیدى که بنا به روایتى هسته اولیه نیمور بوده، ‌ کمى بالاتر از این آتشکده واقع شده است». کتاب تاریخ قم که در اصل به زبان عربی است، در سال ۳۷۸ ه.ق در زمان صاحب‌بن عباد و به تشویق او به وسیله حسن‌بن محمدبن حسن قمی نوشته شده است. نثر برگردان این کتاب بسیار ساده و روان است و اگر چه دارای واژه‌ها و اشعار عربی است ولی مطالب تاریخ بسیار صریح و روشن است. ارزش تاریخی این اثر به دلیل گزارش های مختلف دربارۀ وضعیت معیشت، اقتصاد و فعالیت های کشاورزی ساکنان منطقه است.

بنای باستانی میل میلونه در سال ۱۳۸۶ خورشیدی با شماره ۱۹۶۸۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.