مار سرخ یا دیوار ساسانی گرگان

دیوار بزرگ و تاریخی گرگان یا دیوار سرخ که در متون قدیمی با نام مار سرخ نیز نامیده‌ شده‌،دیواری باستانی به طول ۲۰۰ کیلومتر است که از کنار دریای خزر در ناحیه “گمیشان” آغاز شده و تا کوه‌های “گلیداغ”در شمال شرق کلاله ادامه می‌یافته‌است. هم‌اکنون تقریبا تمام این دیوار از میان رفته‌است و تنها بخش‌های کوچکی از آن که در زیر خاک مدفون مانده، باقی است.

عکس این دیوار نخستین بار توسط اریک اشمیت خلبان آمریکایی ثبت شد.وی که با هواپیمای خود در سال ۱۳۱۶ از نقاط باستانی ایران عکاسی می‌کرد، در منطقه گرگان دیوار قرمز رنگی را دید که از سمت دریای مازندران به طرف کوه‌های گلیداغ امتداد دارد. او از این دیوار عکس گرفت و این عکس‌ها سندی برای تحقیقات باستان شناسان ایرانی و خارجی بر این دیوار شد.

دیوار تاریخی گرگان پس از دیوار چین(به طول ۶۰۰۰کیلومتر)، بزرگترین دیوار دفاعی جهان است. این دیوار عظیم تاریخی که ۲۰۰ کیلومتر طول دارد در ۲۹ تیرماه سال ۱۳۷۸ به ثبت ملی رسیده‌است.

قدمت این دیوار که از آجرهای گلی سرخ رنگ ساخته شده به دوره ساسانی باز می‌گردد. یک تیم باستان‌شناسی مرکب از محققان ایرانی و بریتانیایی موفق شده‌اند تاریخ احداث آنرا سده ۵ و یا ۶ میلادی تعیین کنند. شاهنشاهی ساسانی در آن روزگار با امپراتوری روم شرقی(بیزانس)در نبرد مستمر بود و همچنین همواره از جانب شمال نیز با تهدید جنگجویان قوم هون و دیگر اقوام شمالی رو به رو بود. به این ترتیب “مار سرخ” می‌توانست محل رخنه این اقوام را به داخل ایران در فواصل کوهستان‌های قفقاز و خط ساحلی دریای مازندران ببندد.

 پیروز، پادشاه ساسانی در سال های۴۵۹ تا۴۸۴میلادی زمانی که با هون‌های سفید نبرد می‌کرد مدتی را به طور متناوب در منطقه گرگان گذراند.بنابراین احتمال اینکه او یا پادشاه ساسانی دیگری برای محفاظت از دشت حاصل خیز گرگان در برابر هون‌ها، این دیوار را ساخته باشد،وجود دارد.

تحقیقات روی یکی از دژها یا سربازخانه‌های این دیوار دفاعی نشان می‌دهد که حداقل تا یک قرن پس از ساخته شدن،هم چنان فعال بوده‌است و نشانه‌هایی از حضور سربازان در آن دیده می‌شود اما بعد از آن به عللی متروک شده‌است.

از جمله دلایل متروک شدن این تاسیسات دفاعی می‌تواند نیاز به حضور سربازان بیشتر در نبرد با امپراتوری بیزانس یا مقاومت در برابر حمله اعراب بوده باشد.

این دیوار از دیوار هادریان که توسط امپراتور هادریان در مرز انگلستان و اسکاتلند احداث شد طولانی‌تر و از بسیاری از بخش‌های دیوار چین، بیش از هزار سال کهن‌تر است. تصور می‌شود که این دیوار سومین دیوار بزرگ تاریخی،بعد از دیوار چین و دیوار سمیز آلمان  و بزرگترین دیوار آجری دنیا باشد. این دیوار همچنین طولانی‌ترین اثر تاریخی ایران است که طی ۹۰ سال ساخته شده‌است.

بررسیهای باستان‌شناسی نشان می‌دهد که مهندسی  شاهنشاهی ساسانی به خوبی با مهندسی امپراتوری روم رقابت داشته و یا حتی در برخی مواقع از آن پیشی گرفته‌است.