همه ماجراهای کتیبه کوچک نویافته سه‌زبانه هخامنشی در نقش رستم

خبر کشف کتیبه هخامنشی در نمای آرامگاه داریوش (۵۵۰-۴۸۷ ق.م) در محوطه باستانی نقش رستم مرودشت طی روزهای اخیر سروصدای بسیاری به‌پا کرده و نقل قول‌ها و توضیحات مختلفی نیز از سوی پژوهشگران و مسئولان در این باره ابراز شده است. در ابتدا در جریان نشستی از سوی بنیاد مرحوم علیرضا شاهپور شهبازی در شیراز اعلام شد که یک پژوهشگر حوزه فرهنگ و زبان‌های باستانی ایران موفق به کشف کتیبه کوچک جدیدی شامل چهار سطر و به سه زبان بر روی صخره‌های محوطه باستانی نقش رستم و جنب آرامگاه داریوش شده است. وی مدعی شد کتیبه که پیش از آن کسی از آن خبردار نبوده را با کمک دوربین مجهز به لنزهای حرفه‌ای مشاهده کرده است. فرد مزبور یافته خود را به‌عنوان کشفی بزرگ معرفی نمود. او مجتبی درودی نام دارد و مدعی کشف این کتیبه است. او با اشاره به آنچه توانسته‌ با کمک دوست خود که دانشجوی باستان‌شناسی است از این کتیبه ترجمه کنند، گفته است: «این کتیبه هخامنشی به سه زبان شامل دو خط به زبان فارسی باستان، یک خط ایلامی و یک خط بابلی نوشته شده است. شخصی که نام او در کتیبه ذکر شده، نخستین بار است که با این واژه روبرو می‌شویم؛ به زبان فارسی باستان “پتیشووریش” (به معنی نیزه‌بر) خوانده می‌شود. واژه کشف شده در کتیبه “شووریش” است. اگرچه در گذشته شاهد استفاده کلمه “پتیشووریش” برای “گئووبرزن” هم بودیم که برخی کارشناسان معتقدند به معنای نیزه بر یا کسی که نیزه در دست دارد است. در واقع می‌توانم بگویم که کلمه “پتیش” را با توجه به کتیبه “گئووبرزن” می‌توان به این کتیبه هم نسبت داد. واژه دیگری که در کتیبه نویافته مزبور خوانش شده ممکن است به‌معنی “تقرب می‌جوید” یا “فرامی‌جوید” باشد. در متون و کتیبه‌های بابل باستان هم به این واژه اشاره شده است، اما از آنجایی که بخشی از این کتیبه آسیب دیده و جدا شده است، نمی‌توان به‌صورت کامل و دقیق آن را ترجمه نمود».

روایات درباره کتیبه نویافته مختلف و متفاوت است. در حالیکه دو دانشجوی باستان‌شناسی و فرهنگ و زبان‌های باستانی ایران که درپی عکس‌برداری دقیق مدعی کشف کتیبه D.N.F  شده‌اند، مسئولان میراث فرهنگی اعلام نموده‌اند که کتیبه هخامنشی مورد نظر بین سال‌های ۱۳۸۰ تا ۸۴ یافت‌شده ولی بنابه دلایلی تاکنون برای پالایش لایه‌های رسوب و خوانش آن اقدامی صورت نگرفته است. آنها تصویری از کتیبه مورد اشاره که در سال ۱۳۸۰ یافت‌شده را نیز ارائه نموده‌اند.

در حاشیه نشست بنیاد مرحوم علیرضا شاهپور شهبازی که طی روزهای نخستین بهمن ماه سال جاری در شیراز برگزار شد، پرفسور واوتر هنکلمان( Wouter Franklin Merijn Henkelman) دانشیار مطالعات هخامنشی و ایلامی در مؤسسه  École pratique des hautes études  پاریس گفت: کشف کتیبه D.N.F  از اهمیت بسیاری در حوزه پژوهش‌های ایران باستان و زبان‌شناسی باستان برخوردار است که  در ۵۰ سال اخیر بی‌سابقه بوده است. رسالۀ دکتری واوتر هنکلمن «و خدایان دیگری که هستند، مطالعاتی درباره فرهنگ‌پذیری ایرانی-ایلامی مبتنی بر متون استحکامات پرسپولیس» نام دارد و در حوزه تاریخ هخامنشی پژوهش می‌نماید. از این پژوهشگر هلندی که اکنون در فرانسه ساکن است، مقاله با نام «آیا کوروش پارسی بود؟» نیز منتشر شده که با ترجمه دکتر کامیار عبدی در سال ۱۳۹۱ در مجله ایرانشناسی درج شده است.

یادآور می‌شود، مجموعه‌ای از سنگ‌نگاره‌ها و کتیبه‌های بی‌بدیل و تاریخی از سه دوره مهم پادشاهی در فلات ایران شامل ایلامیان، هخامنشیان و ساسانیان و البته کتیبه متأخری از دوره قاجار در محوطه باستانی نقش رستم در نزدیکی روستای زنگی‌آباد مرودشت فارس قرار دارد. در میان آرامگاه‌های سه پادشاه هخامنشی که در محوطه نقش رستم قرار دارند، تاکنون فقط کتیبه یک آرامگاه و آن نیز متعلق به داریوش کشف شده است. در دهه‌های پیشین هیئت‌های باستان‌شناسی و مشاوران متخصص زبان‌های باستان آنها موفق به کشف و خوانش کتیبه‌های دیگری که در جانب چپ آرامگاه کوروش قرار گرفته، شدند. با این وجود، کتیبه یافت‌شده با نام D.N.F به‌دلیل آنکه در طول چندین سده در معرض بارش‌ها بوده، بتدریج با رسوبات آهکی و گل‌سنگ پوشیده شده و از دید کارشناسان مخفی مانده بود. اگرچه کتیبه کوچک مورد اشاره به ادعای مسئولان سایت تاریخی نقش رستم در سال ۱۳۸۳-۸۴ کشف شد، ولی تاکنون مورد بررسی علمی و دقیق و خوانش متن آن قرار نگرفته بود. یکی دیگر از دلایل مخفی بودن کتیبه، دور از دسترس بودن آن است، کتیبه کشف‌شده، در ارتفاع ۴۰ تا ۵۰ متری از سطح زمین قرار دارد و به سادگی نمی‌توان آن را مشاهده نمود و مورد بررسی قرار داد. اهمیت کتیبه مزبور به دلیل توصیف نقش برجسته کناری آن است که پژوهشگران را در رمزگشایی از نقوش و نمادهای نقرشده بر روی صخره‌های کوه مقدس محوطه نقش رستم یاری می‌کند. در محوطه جانبی سنگ‌نگاره‌ای وجود دارد که شخص غیرمسلحی را نشان می‌دهد که دستش را با حالت خاصی جلوی صورت خود گرفته است. تاکنون درباره نقش برجسته مذکور توصیفات و تفاسیر گوناگونی از سوی پژوهشگران ارائه شده است. از جمله اینکه ممکن است نقش نشان‌دهنده نوعی آیین سوگواری باشد و یا نشانگر نوعی رسم کهن زردشتی که برای پرهیز از آلودن آتش مقدس دست را در برابر دهان قرار داده است.

نمایی بی‌بدیل از محوطه تاریخی نقش رستم در مجاورت روستای زنگی‌آباد مرودشت فارس