قلعه خورمیز

اساس و شالودۀ قلعه خورمیز متعلق به دوران ساسانی است. این قلعۀ باستانی بر روی صخره ای از رشته کوه‏های شیرکوه در روستای خورمیز از محلات مهریز استان یزد واقع شده است. گفته می شود که «شاه هرمز پسر  خسرو انوشیروان ساسانی فرمان احداث روستای خورمیز صادر نمود و قلعه ای نیز بر فراز کوه مجاور آن بنا کرد.  در تاریخ جدید یزد آمده است که؛ برای مهرنگار در جنب مهرجرد، دهی بساخت و آن را هورمیز نام کرد و اکنون آن را خورمیز خوانند. حصار قلعه که بر روی کوه قرار گرفته است تا دامنه از سنگ‏های نتراشیده بنا شده است. در قسمت‏های فوقانی دیوار به ارتفاع تقریبی دومتر ازخشت خام و روکش کاه‏گل است. همچنین حصار قلعه دارای هفت برج دیده‏بانی است که از تزئینات بیرونی چشم نواز و جالب توجهی برخوردارند.

محوطۀ داخل قلعه که تا ۱۰۰ سال پیش در آن زندگی می کردند، به نظر می‏رسد بارها  تجدید بنا  شده است.  چهار برج چهار گوشه و دو برج قرینه یکدیگر جهت طول قلعه ساخته شده است. برج های دیده بانی قلعه در ضلع های شمال غربی و جنوب شرقی دارای تزئینات خشتی به صورت جناغی و چلیپایی هستند. ارتفاع یکی از برج ها شش متر و قطر داخلی آن ۳۰/۳ و قطر خارجی آن ۷متر است.

مدخل ورودی دو طبقه است که طبقه اول دارای طاق های هلالی و طبقه دوم دارای طاق جناغی است. در سمت چپ قلعه “چاه سنگی” که معروف به چاه صاحب الزمان است و احتمالا در گذشته به منظور تامین آب آشامیدنی قلعه‌نشینان حفر شده، دیده می شود. درون اتاق ها و تاسیسات قلعه نشینان ، سربازان و نگهبانان بوده که برخی از اتاق ها نیز سه طبقه بوده اند. اتاق ها دارای تاقچه ها و پنجره ها و نورگیرهایی بوده و لبه دیواره های قلعه کنگره ای شکل و دارای تزئینات خاصی است.

همانگونه که گفته شد، قلعه خورمیز شش برج نگهبانی دارد که چهار برج آن در چهر گوشه‌های قلعه و دو برج دیگر به صورت قرینه در میانه ضلع کشیده قله قرار گرفته اند. لبه حصار ما بین برجها، کنگره‌ای و دارای تیرکش هایی جهت مقابله با مهاجمین است. قلعه خورمیز سازه‌ای خشتی و سنگی داشته و جز سر در ورودی که در دو طبقه است، مابقی فضاها در یک طبقه بنا شده‌اند.

  قلعه خورمیز در سال ۱۳۷۸ خورشیدی در فهرست آثار ملی کشورمان به ثبت رسید.