آتشکده آذرگشسب

آتشکده آذرگُشَسب از مشهورترین و بزرگ‌ترین آتشکده‌های فلات ایران است که در آذربایجان غربی در ۴۹ کیلومتری شمال شرق شهر تکاب قرار دارد. آذرگشسب مخفف آذرگشنسب است که به باور پیروان دین زردشتی یکی از سه آتشکده مقدس حافظ جهان است. گمان می رود ساخت این بنا مربوط به ۳۰۰۰ سال قبل باشد.

آذرگشنسب به معنی«آتش اسب نر» ست و بر پایه افسانه‌های باستانی ایران، کیخسرو به هنگام گشودن «بهمن دژ» در نیم روز با تیرگی شبانه که دیوان با جادوی خود پدید آورده بودند، روبرو شد. آنگاه آتشی بر یال اسب وی فرود آمد و جهان را دیگر باره روشن کرد و کیخسرو پس از پیروزی و گشودن بهمن دژ، به پاس این یاوری اهورایی، آتش فرود آمده را آنجا بنشاند و آن آتش و جایگاه به نام «آتش اسب نر» (گشسب یا گشنسب) نامیده شد.

آتشکده آذرگشسب در کرانه شمالی دریاچه ارومیه قرار گرفته و دارای نمایی چهارطاقی است که درون آن محراب آتش قرار گرفته و راهروهای مخصوص مراسم عبادی اطرافش را فراگرفته‌اند.

در سمت راست چهارطاقی دومین اتاق مهم این آتشکده قرار گرفته که در آن آتش را وقتی برای نیایش در معرض دید نبود، شعله‌ور حفظ می‌کردند.

در ضلع شمال غربی، ایوان بلند و شکوهمند ساسانی معروف به ایوان خسرو که از آجر قرمز و ملات ساروج ساخته شده قرار دارد که تنها دیوارهای باقی مانده هنوز به عنوان شاخص این مجموعه تلقی می‌شود.

این ایوان بلند که برای اقامت پادشاهان ساسانی در زمان اجرای مراسم زیارت آتشکده آذرگشسب، بارعام احداث شده است و به احتمال زیاد تاریخ ساخت آن مربوط به روزگار فرمانروایی خسرو اول ساسانی مشهور به خسرو انوشیروان است. گفته می شود آتشکده آذرگشسب در زمان خسروانوشیروان(خسرو اول) و خسرو پرویز(خسرو دوم) کانون توجه ویژه و عمران و آبادانی این محوطه از اهمیت ویژه‌ای برخودار بوده است ولی پس از زوال حکومت ساسانی رو به تخریب نهاد.

در زمان حکومت آباقاخان مغول با انجام تعمیرات وسیع و چشمگیر و احداث بناهای جدید این مکان به عنوان پایتخت تابستانی و تفرجگاه مورد استفاده قرار گرفت. در دوران خلفای عباسی نیز گزارش‌هایی مبنی بر استفاده از این محل در دست است.

آتشکده آذرگشسب که از زمان حکومت ایلخانان به بعد تخت سلیمان نام گرفت وسیع‌ترین تاسیسات مذهبی و اجتماعی مربوط به دوره ایران پیش از اسلام است که تاکنون شناسایی و از زیرخاک بیرون آورده شده است.

آتشکده آذرگشسب در سال ۱۳۸۲ به عنوان اثر باستانی کشور در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.