آتشکده آذرجو در آستانه تخریب

آتشکده آذرجو بنایی به جای‌مانده از دوره ساسانیان است که به‌رغم اصالت و حتی ثبت در فهرست ملی به تلی از خاک تبدیل شده و تنها قسمتی از دیوارهای این بنای مستطیل شکل باقی مانده است.
این بنای تاریخی در ۱۲ کیلومتری جنوب غربی شهر داراب جای گرفته که کاربری آتشکده داشته و به دلیل وجود ستون‌ها و مسقف بودن بنا به چهارتاقی معروف است، هم‌اینک حال و روز خوبی ندارد. بنایی که یکی از جاذبه‌های تاریخی-فرهنگی شهرستان داراب بشمار می‌آید، هنوز شناخته نشده به ویرانه‌ای تبدیل شده است. آتشکده آذرجو در فاصله یک کیلومتری از روستای کرسیا واقع شده و به دلیل آنکه مسیر دسترسی مناسبی ندارد، کمتر مورد توجه بازدیدکنندگان قرار گرفته و ازاین روی ناشناخته باقی مانده است.

چهارتاقی‌های فارس از سازه‌های ارزشمند باستانی به‌شمار می‌آیند که پیشینه‌شان به روزگار فرمانروایی ساسانیان می‌رسد و از دیدگاه باستان‌شناسی، تاریخ اجتماعی و سیاسی، پژوهش‌های تاریخی، شناخت آیین و دین مردمان گذشته و شرایط زیست آنان از ارزش ویژه‌ای برخورد است. اما این سازه‌ها نه تنها به درستی نگهداری نمی‌شوند، بلکه بیشتر آنان روزگار ناخوشی را سپری می‌کنند.
محمد باقر مهاجر، مدرس دانشگاه و از فعالین میراث فرهنگی و گردشگری شهرستان داراب معتقد است ساختار کلی این بنای تاریخی کاملا از بین رفته و به دلیل بی‌توجهی این اثر ملی سال‌هاست به حال خود رها شده و متروک مانده است. با اینکه مجموعه چهارتاقی آذرجو یکی از برجسته‌ترین چهارطاقی‌های روزگار ساسانی در استان فارس است، اما امروزه از این میراث ملی تنها تَلی از خاک برجای مانده است.
گفتنی است که چهارتاقی‌ها‌ به‌طور معمول در مجاورت رودخانه‌ها بنا می‌شدند. به همین روال آتشکده آذرجو نیز در کنار رودخانه‌‌ای ساخته شده که مردم محلی آن را اُغلان قِز (پسر و دختر) می‌نامند اما وجه تسمیه آن با نام آذرجوی به دلیل وجود آتش (آذر) در این بنا و رود روان پر آب در کنار این سازه تاریخی است. گو اینکه اکنون از رود مزبور و بنای چهارتاقی آتشکده دیگر نشانی نمانده است. مَقدسی (مورخ سده چهارم هجری قمری و مؤلف کتاب البداء و التاریخ-۳۲۵ه.ق) آذرجو را شهری از آتش معنا نموده است.

(نقاشی آتشکده آذرجو از سر ویلیام اوزلی، این نقاشی نشان می‌دهد که گنبد چهارتاقی تا دوره قاجار سالم بوده است)

بنای ساسانی آتشکده آذرجو ۱۰ سال پیش در فهرست ملی به ثبت رسید، اما هیچگاه مرمت نشد و حتی از آن به شکل مناسب حفاظت هم نمی‌شود. این بنا اکنون حریم ندارد و در معرض آسیب‌های طبیعی است به‌گونه‌ای که سقف گنبدی آن که از نظر معماری حایز اهمیت است و در زمره نخستین گنبدهای ایرانی محسوب می‌شده، به‌کلی از بین رفته و درون سازه فرو ریخته است. چهارتاقی آذرجو با وجود آنکه می‌توانست به یکی از جاذبه‌های گردشگری منطقه داراب و حتی جنوب کشور تبدیل شود اما به دلیل بی‌توجهی‌ متروکه شده و در آستانه نابودی کامل است. گفته می‌شود علاوه بر سازه چهارتاقی آتشکده، در نزدیکی آن بقایایی از سازه‌های متعددی دیده می‌شود که قسمت‌های عمده آن در دل خاک مدفون مانده است.

(تصویر  بنای چهارتاقی آذرجو در داراب که توسط فرصت الدوله شیرازی تهیه شده است و در کتاب آثار العجم وجود دارد)

مصالح به‌کار رفته در این سازه از سنگ و گچ بوده و نمای آن با آجرهایی مربع شکل تزیین شده است. سقف گنبدی شکل آتشکده آجری بوده و با بلندایی نزدیک ۱۲ متر بر بالای سکوی مربع شکلی از سنگ و گچ برپا شده بوده است.
گفته می‌شود این آتشکده تا سده چهارم هجری قمری آباد بوده و از همان ایام نام آن به آذرجو تغییر کرده است.
آتشکده آذرجو در خرداد سال ۱۳۸۵ خورشیدی با شماره ۱۵۶۰۲ در فهرست ملی به ثبت رسید. چنانچه مایل به مطالعه بیشتر درباره سازه‌های چهارتاقی ساسانی هستید، اینجا را کلیک کنید.