دریای پارس یا خلیج‌ فارس

«من اهوره مزدا، آب‌ها را بر مدارها و دخمه‌ها و بازمانده‌های چرکین و استخوان‌ها روان می‌کنم. آنگاه من اهوره مزدا، آب‌ها را پنهانی باز می‌گردانم. من اهوره مزدا، آب‌ها را به دریای پوئی‌تیک* باز می‌گردانم».
(شماره هجده، فرگرد پنجم، بخش وندیداد اوستا)

موقعیت جغرافیایی و ژئوپولتیکی خلیج‌ فارس و قرار گرفتن آن بر سر راه سه قاره آفریقا، اروپا و آسیا، نقش مهم و تعیین‌کننده در اوضاع سیاسی، نظامی، اقتصادی، و تجاری این منطقه داشته است. از سوی دیگر تجارت بین هندوستان، ‌شرق افریقا، دریای پارس و کشورهای پیرامون آن سود سرشاری را نصیب شهرها و بنادر مجاور دریای پارس نمود. از همین روی تمدنهای درخشانی در منطقه خلیج‌ فارس و پیرامون آن شکل گرفت. این تمدنها بمنظور ایجاد رونق تجاری و اقتصادی همواره تلاش داشتند تفوق و حاکمیت سیاسی خود را نیز بر این آبراهه مهم تثبیت نمایند. می‌دانیم که روابط بازرگانی میان ساکنان نواحی پررونق میان‌رودان و ایلام و همچنین مناطق شهری در کناره خلیج‌ فارس از دیر باز دارای اهمیت بوده و رونق داشته‌است. شاهنشاهی هخامنشی پس از چیرگی بر قدرت‌های محلی در میان‌رودان و تسلط بر حاشیه شمالی و جنوبی دریای پارس، نبض بازرگانی شرق و غرب را بدست آورد.

نویسندگان یونانی، نظیر کنزیاس (۴۴۵- ۳۸۰ پ.م)، گزنفون (۴۳۰-۳۵۲ پ.م) و منابع یونانی دیگر  به دریای جنوبی شاهنشاهی هخامنشی، «پرس» و به سرزمین ایران «پارسه»، «پرسای» می‌گفتند. همانگونه که شهر مشهور و رویایی هخامنشی در فارس، از سوی یونانیان «پرسپولیس» یعنی شهر یا کشور پارسیان نام گرفت.
بدین ترتیب می‌توان دریافت، همزمان با استقرار و تثبیت موقعیت سیاسی، نظامی و اقتصادی پارس‌ها در جنوب فلات ایران، آبهای جنوب آن که میدان تجارت و  نبرد قدرت‌های آن روزگار بود، نام دریای پارس و خلیج پارس داشته است.

در سنگ‌نوشته داریوش، پادشاه هخامنشی در تل المسخوته مصر (۵۱۸ تا ۵۱۵ پ.م) در عبارت « درایه تیه هچا پارساآیی تی» یعنی دریایی که از پارس می‌رود یا سر میگیرد، نام دریای پارس ذکر شده‌است.

در واپسین سده‌های پیش از میلاد مسیح و در روزگار فرمانروایی اشکانیان، بنادر مهم و حیاتی در کرانه‌های شمالی و جنوبی خلیج‌ فارس ساخته شد. لذا می‌توان گفت، اشکانیان پیشرفت چشمگیری در امر دریا‌نوردی و مساعی وافری در نگهداری از مسیرهای تجاری داشتند. آنها پس از تسلط بر بین‌النهرین (میان‌رودان)، توانستند پیروزی بزرگ‌تری را نیز در امر تجارت بدست آورند. بدین ترتیب کالاهای ایرانی از بهترین، امن‌ترین و کوتاهترین مسیر بین امپراتوری روم و خاور دور در گردش و مبادله بود. در این میان، آبراهه خلیج فارس نقش کلیدی در سیاست‌های دولت اشکانی داشت. روایت‌های تاریخی از صدور اسب‌های اصیل ایرانی به فرمانروایی چین که به اسبان پارتی شهره بودند، وجود دارد. گفته می‌شود پس از تجارت اسب‌های زیبا و بلند قد ایرانی به چین، برخی نقوش بر روی ظرف نیز تغییر کرد. به شکلی که نقوش اسبان آسمانی یا اسبان نسایی لقبی که به اسب‌های ایرانی داده می‌شد، بر روی ظروف چینی نقش بست.

در سده‌های آغازین میلادی، شاهنشاهی تازه تأسیس ساسانی پس از عبور سریع از موانع اولیه و قدرت گرفتن در سراسر ایرانشهر، به سرعت متوجه مناطق جنوبی قلمرو خود شد. ساسانیان با تشکیل نیروی دریایی قدرتمند خود، توانستند بر تمامی منطقه خلیج‌ فارس احاطه پیدا کنند. بدین ترتیب سواحل یمن و برخی کشورهای افریقایی از سوی نمایندگان و یا فرستادگان دولت ساسانی اداره می‌شد. در این زمان بحرین پایگاه نظامی-تجاری دریایی مهم ایران در جنوب خلیج‌ فارس بود و بندرگاه عبور و لنگرگاه کشتی‌های که از ایران عازم نواحی غرب آفریقا بودند. گفته می‌شود کشتی‌های ایرانی در روزگار فرمانروایی ساسانیان بمنظور انتقال کالا به چین و هند، از بنادر بحرین و عمان استفاده می‌کردند.

• پژوهشگران منظور از دریای پوئی‌تیک یا پوئیتیگ را دریای پارس یا خلیج فارس می‌دانند.

بخش‌های از اطلاعات این متن برگرفته از  http://www.persiangulfstudies.com