بنای ساسانی تاق‌گرا

بنای ساسانی تاق‌گرا یا طاق‌گرا را با نام طاق شیرین نیز می‌شناسیم که در گردنه پاتاق و در ۱۵ کیلومتری شهرستان سرپل ذهاب قرار دارد. این بنای تاریخی مجاور مسیری باستانی از جنس سنگفرش بنا شده که در روزگار باستان فلات ایران را به ناحیه میان‌رودان یا بین‌النهرین متصل می‌کرده است.

بنای تاق‌گرا ، فضای ایوان مانندی است بطور کامل از سنگ ساخته شده است. این بنا دارای شکلی مستطیلی است و با بلوک‌های سنگی که به صورت مکعب مستطیل تراشیده شده‌اند، ساخته شده است. مصالح داخلی دیوارها نیز از لاشه سنگ و ملات گچ است.
پیشینه احداث بنای باستانی تاق‌گرا به احتمال بسیار به روزگار فرمانروایی ساسانیان باز می‌گردد. برخی از کارشناسان معتقدند این بنا در زمان پادشاهی خسرو دوم یا خسرو پرویز (۶۲۸-۵۹۰ م) ساخت شده است. شماری دیگر از باستان‌شناسان نیز بنای مذکور را به دوران اشکانیان نسبت می‌دهند و براین باورند که در زمان ساسانیان این بنا مرمت و بازسازی شده است. بنظر می‌رسد بنای باستانی تاق‌گرا دارای کاربری نظامی بوده و یا بمنظور یادمان رخدادی نظامی احداث شده است. علاقه‌مندان به افسانه های محلی نیز بنای تاق‌گرا را مربوط به شیرین، زن محبوب خسروپرویز، پادشاه ساسانی می‌دانند و معتقدند از این روی در اذهان مردم محلی، نام تاق شیرین بر روی آن مانده است.

پاطاق یا پاتاق نام محل و گردنه‌ای بر کنار راه کرمانشاه و قصر شیرین میان سرحد دیزه و سرپل ذهاب است که از نقاط مهم نظامی منطقه غرب ایران بشمار می‌رود و در گذشته عقبه حُلوان نامیده می‌شد. این گردنه از گذرگاه‌های مرتفع و دشوار منطقه است که از تلاقی کوه نوا با کوه‌های دالاهو بوجود آمده است. رود اروند نیز از ارتفاعات این گردنه سرچشمه گرفته و به دجله می‌ریزد. مسیری که از گردنه پاتاق می‌گذرد از روزگار دور، محل عبور مسافر، کالا، سپاهیان و ادوات نظامی میان فلات ایران و جلگه میان‌رودان بوده است.

قسمت داخلی دیوارهای بنای تاق‌گرا از لاشه‌های سنگی تشکیل شده و جالب آنکه بلوک‌های سنگی بدون استفاده از ملات به یکدیگر متصل شده‌اند. فضای داخلی بنا با تصاویری حجاری شده است و روی پایه‌های داخلی آن، ساقه ستون و روی آن، سر ستون قرار گرفته است. ترکیب کلی این نوع معماری، ستون های بنای تاریخی کنگاوری را در خاطر زنده می‌کند. به دلیل برخی تشابهات در اجزای بنا و شیوه معماری آن که ذکر شد، برخی کارشناسان بر فرضیه خود مبنی بر اشکانی بودن بنای تاق‌گرا تأکید دارند.