نقش بهرام ممسنی

این نقش برجسته ساسانی در ۳ کیلومتری نورآباد، پائین شاپور و فهلیان  در استان فارس واقع و به طول ۴/۸متر و عرض۲/۹۰بر روی تخته سنگی نقر شده است.

در نقش بهرام ممسنی نگاره بهرام بر تخت نشسته است و در هر طرف او دو نفر از بلندپایگان برجسته دربار ساسانی ایستاده اند. تخت شاه که هر دو دست را بر روی غلاف شمشیر دارد کمی جلوتر از همراهان قرار دارد. با اینکه صورت بهرام کمی آسیب دیده است، هنوزمی توان ریش او را که در قسمت پائین به صورت گلوله بسته شده است تشخیص داد. تاج شاهی نیز به شدت آسیب دیده است. چهار بلند پایه حاضر دست راست خود را به نشانه احترام بلند کرده اند.

بهرام دوم، پنجمین پادشاه ساسانی( از سال ۲۷۶ تا ۲۹۳ میلادی) و البته از جوان‏ترین شاهان ساسانی بود که در سنین حدود ۱۵ سالگی و پس از پدر خود، بهرام اول به سلطنت رسید. دوران زمامداری او با نفوذ بی اندازه و همه جانبۀ کردیر، موبد موبدان و رییس سازمان دینی زردشتی و تبعیت پادشاه از موبدان همراه بود. در روزگار پادشاهی بهرام دوم و با برنامه ریزی و هدایت کردیر موبد، آزار و ایذاء پیروان سایر ادیان و مذاهب غیر زردشتی با شدّت و بی رحمی صورت گرفت و دستگاه دینی زردشتی موردحمایت نامحدود قرار داشت. جالب آنکه در این زمان کردیر موبدان موبد، به بالاترین جایگاه خود در دولت ساسانی رسید و عنوان«منجی روان بهرام، موبد اورمزد» را از پادشاه دریافت نمود. گمان می رود در همین دوران کردیر موفق شد سنگ نوشته و سنگ نگاره های چهاگانه خود در سرمشهد، کعبه زردشت، نقش رجب نقش رستم را نقر کند، که به تشریح مبارزه پیروزمندانه وی با پیروان ادیان غیر زردشتی و سایر مذاهب زردشتی در قلمرو فرمانروایی ساسانی اختصاص دارد. جالب اینکه تا این زمان بجز شاهان و گاهی شاهزادگان ساسانی کسی دیگری مجاز به نقر کردن سنگ نگاره و سنگ نوشته(نقش برجسته و کتیبه) نبود و کردیر نخستین آنهاست که نشان از نفوذ و قدرت وی در دستگاه ساسانی دارد. از این روی متون دینی زردشتی، بهرام دوم را پادشاهی عادل،شجاع و دلیر دانسته اند. لازم به ذکر است که  نام بهرام در فارسی باستان به صورت «ورهران» نوشته می شد که این لغت هم از واژه اوستایی «ورثرغنه» به معنای «پیروزمند» گرفته شده است.

واتر هینس و اردمن این چهار نفر را سران طبقه چهارگانه یعنی: رهبر دینی، سپهسالار، صدراعظم و رئیس پیشه وران می دانند . واقعیت این است که کسی که نفر دوم در سمت چپ بهرام کسی جز کردیر نیست و از این روی تنها در یک مورد حق با اردمن بوده است که البته جای رهبر روحانی را تعیین نکرده است و این هینتس است که برای نخستین بار به برداشت درستی دست می یابد. این همان چهره ای است که هرتسفلد گمان کرده بود که نایب السلطنه بوده باشد. در صورتی که نشان قیچی بر کلاه کردیر به وضوح پیداست، که در مقام وزیر دادگستری نشان از برندگی و بی چون وچرا بودن رأی او دارد. نفر بعدی، که پس از کردیر بزرگ ترین شخصیت شاهنشاهی بود و اجازه داشت در سمت راست شاه بایستد نایب السلطنه بهرام دوم، به گمان هینتس همان بیدخش(نایب السلطنه)است.
هینتس دو نفر سمت چپ(برای بیننده سمت راست) بهرام دوم را دو نفر از فرماندهان نظامی او می داند که مقامشان پس از مقام بیدخش قرار داشته است. اینک چون در سنگ نبشته نرسی در پایکولی، که در سال ۲۹۳ میلای نقر شده است، پس از نام نایب السلطنه پاپک، نام فرمانده گارد(هزاربد) اردشیر از خاندان معروف سورن و نام سپاهبد رخش می آید. احتمال دارد که در نگاره نقش بهرام نیز کسی که بلافاصله از بهرام قرار دارد اردشیر فرمانده گارد باشد. اما درباره نفر چهارم(آخرین نفر از سمت راست) نظر مشخصی وجود ندارد.

این سنگ نگاره در ۱۲ اسفندماه سال ۱۳۱۵ به ثبت ملّی رسیده است.