شاهزاده ۱۷۰۰ ساله ساسانی در چند قدمی ماست !

همه چیز از روزهای سرد زمستان ۲۱ سال پیش آغاز شد.شاهزاده ساسانی که ۱۷۰۰ سال در اعماق معدن نمک خفته بود با صدای غرش بولدوزر معدنکاران زنجانی بیدار شد !

در زمستان سال ۱۳۷۲، معدن‌کاران معدن نمک چهرآباد زنجان به‌هنگام خاکبرداری و استخراج  از معدن زیر تپه‌های این منطقه، با نیم‌تنهٔ یک جسد روبه‌رو شدند. این جسد دارای ریش و موی بلند و حلقهٔ گوشواره‌ای از جنس طلا در گوش چپ بود. جسد مزبور در اواسط یکی از تونل‌های معدن، که حدود ۴۵ متر طول داشت، به‌دست آمد. از تاریخ ۶ اسفند ۱۳۷۲، کاوش‌ها در این منطقه آغاز شد. درپی کاوش‌ها؛ یک ساق پا درون چکمهٔ چرمی، سه قبضه چاقو، شلوارک، شی نقره‌ای، قلاب سنگ، قطعات طناب چرمی، سنگ ساب، یک عدد گردو، قطعات سفال و چند تکه پارچه منقوش و قطعات خردشده استخوان نیز پیدا شد.باستان شناسان در مورد ظاهر این پیکر می گویند، بنظر می رسد این مومیایی طبیعی  متعلق به مردی از طبقه اشراف و شاهزاده‌ها بوده‌است، زیرا برروی لباس او جواهرات و زیورآلاتی پیدا شده که مخصوص این طبقه بوده، و همچنین آنها چنین فرضیه دارند که او یا درحال فرار به غار پناه برده یا در جنگی از میدان گریخته و به غار پناه آورده و آنجا فوت کرده و موریانه‌ها پیکرش را ، که از نمک پوشیده بوده، خورده‌اند.         (چکمه و پای چپ  اولین مرد نمکی که در موزه ایران باستان نگه داری می شود)

کشف دومین مرد نمکی

متاسفانه برخلاف کشف استثنایی مرد نمکی شماره یک در سال ۱۳۷۲ تلاش چندانی برای تعطیل کردن استخراج مکانیکی و لغو بهره برداری از معدن صورت نگرفت. حدود یازده سال بعد یعنی در پاییز ۱۳۸۳ معدنکاران چهرآبادی در حین کار با بولدوزر دوباره با بقایای اسکلت انسانی برخورد کردند که در اثر بکارگیری بولدوزر تا حد زیادی متلاشی شده بود . با جستجوی معدن‌کاران در میان خاک‌های آشفته علاوه بر جمع‌آوری قسمتهایی از بقایای انسانی تکه تکه شده، شماری اشیا به دست آمد که توسط بهره بردار معدن به اداره میراث فرهنگی و گردشگری استان زنجان منتقل شد. بررسی‌های نخستین بر روی بقایای انسانی که پس از انتقال به میراث فرهنگی، مرد نمکی شماره ۲ نامگذاری شد، نشان داد که این بقایا متعلق به مردی میانسال با میانگین قد حدود ۱۸۰ سانتی‌متر بوده که در جریان ریزش دیواره‌ها و سقف تونل کشته شده است.

( تکه ای سبد ، میخ‌های چوبی، طناب‌های گیاهی و منسوجات ازجمله اشیای کشف شده مومیایی طبیعی معدن نمک چهرآباد زنجان هستند )

کشف اتفاقی مرد نمکی شماره ۲ و مجموعه‌ای از اشیا موجب از سرگیری پژوهش‌های باستان شناسی در معدن نمک چهرآباد پس از گذشت ۱۱ سال شد. بنابراین کاوش در معدن با وجود شرایط آب و هوایی نامناسب و دشوار در دی‌ماه ۱۳۸۳ به منظور نجات بخشی آثار و بقایای باقی‌مانده آغاز شد.

کشف سومین مرد نمکی

مرد نمکی شماره ۳ همچون مرد نمکی ۲ به صورت اتفاقی و طی کار باطله‌برداری بولدوزر توسط معدن‌کاران در سال ۱۳۸۳ کشف شد. بدلیل سقوط یک صخره بسیار بزرگ نمک بر روی مرد نمکی شماره ۳ و همچنین کشف آن توسط بولدوزر، این جسد نیز به صورت متلاشی شده و تکه تکه به دست آمد. آنچه که مرد نمکی شماره ۳ نامیده شد در واقع بقایای استخوان،لباس و قسمتهایی از بافت نرم فردی بود که همچون معدنچیان دیگر بر اثر ریزش تونل و سقوط یک سنگ چند تنی روی او کشته شده بود.

کشف چهارمین مرد نمکی

مرد نمکی شماره ۴ سالم‌ترین و کامل‌ترین جسد نمکی به دست آمده از معدن چهرآباد است و به رغم آسیب دیدگی به هنگام مرگ تقریباً بیشتر قسمت‌های بدن این مومیایی سالم باقی‌مانده است. این جسد شامل مجموعه‌ای از استخوان‌ها و بافت نرمی است که بر اثر از دست دادن آب بدن کاملاً خشک شده است.

براساس پژوهش‌های انجام گرفته مشخص شد این مومیایی طبیعی، پسر جوانی بوده که به هنگام مرگ حدود ۱۶ سال داشته است. قد این مومیایی ۱۷۰ تا ۱۷۵ سانتی‌متر و بر گوش‌هایش حلقه فلزی دیده می‌شود، موهای سر وی کوتاه و به رنگ خرمایی است. همراه این مومیایی اشیای جالب توجهی نیز کشف شد. یکی از این اشیا چاقوی فلزی با دسته استخوانی است که در غلافی چرمی به کمربند پارچه‌ای این مومیایی بسته شده است و از اشیای دیگر می‌توان به دو کوزه کوچک سفالی سالم اشاره کرد.

( چاقو با دسته ای از جنس استخوان از جمله اشیای همراه شاهزاده ساسانی است)

کشف ششمین مرد نمکی

ششمین مرد نمکی با آغاز فصل سوم کاوش در خرداد ۱۳۸۶ براثر بارندگی‌ها و شستشوی نمک، پیش از حدود ۴۰ سانتی‌متر حفاری در نزدیکی محل کشف مرد نمکی شماره ۲ پیدا شد، اما به علت نبود مجوز حفاری و مشکل در نگهداری ، این جسد تاکنون درون نمک باقی‌مانده است.                 (جمجمه ششمین مرد نمکی مـربوط به دوره ساسانی است )

در فصل سوم کاوش‌های باستان‌شناسی معدن نمک چهرآباد زنجان، هیاتی از دانشگاه بوخوم و موزه این شهر، دانشگاه سوئیس و اداره کل میراث فرهنگی استان زنجان همکاری نمودند. این کاوش‌ها براساس تفاهمنامه‌ای بین اداره کل میراث فرهنگی استان زنجان، دانشگاه بوخوم و موزه معدن بوخوم آلمان صورت پذیرفت.

با انجام آزمایش‌های سال یابی به روش کربن  که بر روی نمونه استخوان‌ها و پارچه‌های مجموعه صورت گرفت، قدمتی حدود ۱۷۰۰ سال (اواخر اشکانی – اوایل ساسانی) برای مرد نمکی تعیین گردید. آزمایش‌هایDNA نشان داد که سن این مومیایی طبیعی هنگام مرگ حدود ۳۷ سال و قد وی نیزحدود ۱۷۵ سانتی متر بوده‌است. با بررسی آزمایش‌های انجام‌شده بر روی سلول‌های موی سر این مومیایی گروه خونی او +B تعیین شد.

با آزمایش سی تی اسکن و رادیولوژی، مشخص شد که مرد نمکی دراثر سقوط ناگهانی درون یکی از گودالهای معدن نمک و وارد شدن ضربه بسیار شدید به ناحیهٔ راست جمجمه و صورت از بین رفته‌است. مطالعات باستانشناختی بر روی مجموعه مرد نمکی نشان داد که به علت آرایش خاص موهای بلند سر و صورت، وجود گوشوارهٔ طلا در گوش چپ، چکمه چرمی با ساخت و دوخت بسیار ظریف و هنرمندانه و همچنین نوع و بافت تکنیکی پارچه لباس و بدست آمدن شئ نقره‌ای همراه با متوفی، فرد مزبور یک کارگر ساده معدن نمک نبوده، بلکه فردی عالی رتبه و دارای پایگاه اجتماعی بالا بوده‌است، اما علت حضور، سقوط و مرگ وی در معدن نمک چهرآباد همچنان  به صورت رازی نامکشوف باقی مانده‌است.

گفتنی است که پیکر نخستین مومیایی در معدن نمک چهرآباد واقع در یک‌کیلومتری جنوب روستای حمزه‌لو در ناحیهٔ غرب شهرستان زنجان پیدا شده‌است و سر و پای چپ یکی  دیگر از این مردان در موزهٔ ملی ایران در معرض بازدید همگان قرار دارد.

موزه ملی ایران یا همان موزه ایران باستان سابق ، در خیابان سی ام تیر تهران واقع شده است.این موزه  که از نظر حجم، تنوع و کیفیت آثار ارائه شده در آن جزء ده موزه بزرگ و ارزشمند جهان محسوب می‌شود، در تاریخ ۱۳۱۶ در تهران افتتاح گردید.موزه ملی ایران از مهمترین موزه های کشور در خصوص نگهداری، نمایش و پژوهش مجموعه های باستان شناختی محسوب می گردد و می توان نفیس ترین و ارزشمند ترین آثار کشف شده از ماقبل تاریخ را که به آیین ، تمدن و سلوک فاخر مردمان ایران زمین باز می گردد در آن مشاهده کرد.

در حال حاضر موزه ملی ایران با دو قسمت موزه ای ایران باستان و دوره اسلامی و با زیر بنای بیش از بیست هزار متر مربع در زمینی به مساحت ۱۸۰۰۰متر مربع و با حدود ۳۰۰۰۰۰ هزار شئ تاریخی از زمان های مختلف تاریخی ایران، برجسته ترین موزه جهان درباره فرهنگ، هنر و تاریخ ایران است. قدیمی ترین اثری که نشانگر حضور انسان در فلات ایران است نیز  در این موزه نگهداری می شود. اشیای مختلفی که در طی سالیان گذشته به صورت علمی و غیر علمی کشف شده اند در قسمت زیرزمین موزه ی ایران باستان قراردارند که پس از کارشناسی و تحقیقات علمی به تالارهای اصلی نمایش آثار منتقل می شوند.