فسیل‌های ۱۵۰۰ سالۀ مراغه به ایران بازمی‌گردند

۱۵۰۰ قطعه فسیل تاریخی ایرانی که پیش از انقلاب به آمریکا فرستاده شده بودند بعد از شکایت ایران به دادگاه لاهه، به کشور بازمی گردند.

این خبر را روز گذشته رئیس سازمان حفاظت محیط زیست ایران اعلام کرد و خبر داد که به زودی تعدادی از این فسیل ها به ایران خواهند رسید.
فسیل هایی که ابتکار درباره آنها سخن گفته است به فسیل های مراغه مشهورند و در منطقه فسیلی مراغه که یکی از منحصربه فردترین مناطق فسیلی جهان است، کشف شده اند. در این منطقه فسیل های متنوعی از پستانداران منقرض شده کشف شده است و از همین رو به بهشت فسیلی ایران شهرت دارد.

منطقه فسیلی مراغه گسترش زیادی از اطراف مراغه و جنوب کوهستان سهند تا تبریز، میانه، ورزقان و بستان آباد و وسعتی برابر با ۴۰ هزار هکتار دارد که مساحتی برابر با هزار و ۲۶ هکتار آن توسط سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان اثر طبیعی- ملی فسیلی مراغه حفاظت می شود.
این فسیل ها متعلق به دوران های مختلف زمین شناسی است و از جمله ارزشمندترین فسیل های جهان است که پیش از پیروزی انقلاب برای مطالعه به آمریکا فرستاده شده بود و در دانشگاه هاروارد نگهداری می شد، ولی بنا به دلایلی بازپس گیری آنها با مشکل مواجه شده بود.
به گفته رئیس سازمان حفاظت محیط زیست مناقشه محیط زیستی طولانی مدت ایران و آمریکا درباره استخراج، جمع آوری و کدگذاری نمونه های سایت فسیلی مراغه منجر به تنظیم و پیگیری شکایت ایران از آمریکا در دادگاه لاهه و طی روند حقوقی بسیار پیچیده و دشواری برای بازپس گیری این فسیل ها شد که دادگاه در نهایت به نفع ایران رأی داده است. او همچنین خبر داد: به زودی این فسیل ها به ایران آورده خواهند شد و در نظر داریم برای رونمایی از این فسیل ها مراسمی با حضور محققان ایرانی و آمریکایی (دانشگاه هاروارد) برگزار کنیم.
بخشی از فسیل های بازپس گیری شده که در هفته های آینده به ایران می رسد، به موزه تاریخ طبیعی و بخشی به مرکز تحقیقات فسیل شناسی مراغه منتقل خواهد شد.
فسیل‌های ۱۵۰۰ سالۀ مراغه ۳۰۰۰ قطعه بوده‌اند که از این تعداد، ۱۵۰۰ فسیل برای بررسی و تحقیق به آمریکا فرستاده شده بود و بقیه هم در موزه تاریخ طبیعی و تنوع زیستی ایران حفظ و نگهداری می شود.

منطقه فسیلی مراغه از سالیان بسیار دور مورد توجه فسیل شناسان، دیرین شناسان و زمین شناسان داخلی و خارجی بوده است و در مراحل مختلف کاوش های فسیل شناسی، فسیل های ارزشمند و منحصربه فردی از این منطقه یافت شده است. سابقه بررسی اولیه منطقه فسیلی مراغه به اوایل سال ۱۸۴۰ میلادی برمی گردد که گردآوری اولیه نمونه ها توسط مسافران روسی و به دنبال آن پژوهشگران کشورهای اتریش، انگلیس، فرانسه و آمریکا که با همکاری موزه تاریخ طبیعی سازمان صورت گرفته انجام پذیرفت. در سال ۱۹۰۴ نیز یک دیرین شناس فرانسوی به نام مک کیونیم به همراه یک گروه ۱۲نفری حفاری وسیعی در منطقه مراغه به ویژه در منطقه کرج آباد (کرجاوه)، نزدیک روستای مردق چای، کهجوق، شلیلوند و کرمجوان انجام داد و مطالبی را در مورد فسیل های مراغه منتشر کرد. در سال ۱۹۷۳ یک گروه ژاپنی با همراهی کارشناسان سازمان زمین شناسی کشور مطالعاتی را در لایه های آذرآوری سازند مراغه انجام داد. در زمینه جمع آوری فسیل مهره داران منطقه مراغه، موزه تاریخ طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست فعالیت هایی را از سال ۱۹۷۴ با همکاری دانشگاه UCLA و موزه لس آنجلس به سرپرستی پروفسور برنارد کمپل آغاز کرد. این گروه به مدت سه سال کار حفاری و جمع آوری فسیل ها را ادامه داد ولی پس از انقلاب اسلامی این همکاری ها خاتمه یافت. مطالعات فسیل شناسی در این منطقه پس از ۲۷ سال وقفه در سال ۱۳۸۱ توسط دفتر تنوع زیستی و ذخایر ژنتیکی سازمان حفاظت محیط زیست در وسعتی برابر با هزار مترمربع در لایه های استخوان دار دوباره از سر گرفته شد. از گونه های جانوری شناسایی شده در این منطقه می توان از آنتیلوپ آهو، زرافه، ببر دندان خنجری، اسب، کفتار، کرگدن ها، ماستودون ها و … نام برد.

نمونه هایی از فسیل های کشف شده در این منطقه هم اکنون در موزه های تاریخ طبیعی وین، پاریس، لندن و لس آنجلس نگهداری می شوند. مطالعات انجام شده و مقایسه نمونه های یافت شده با برخی نقاط جهان نشان می دهد گونه های موجود در مراغه امروزی مربوط به عرض های جغرافیایی بالا بوده  اند که به دلیل سرمای جهانی در آن به این منطقه از ایران مهاجرت کرده اند. برخی از محققان عقیده دارند فعالیت آتشفشانی کوه سهند و انتشار گازهای سمی و گوگردی ناشی از آتشفشان باعث مرگ ومیر دسته جمعی آنها شده است. در نهایت خاکستر حاصل از آتشفشان سهند باعث حفظ بقایای جانوران و فسیل های فعلی شده است.
منطقه فسیلی مراغه، خاستگاه پستانداران گوشت خوار و علف خوار ۵/۱۲ میلیون سال پیش است و از غنی ترین مجموعه های فسیلی جهان به شمار می رود. توالی سازند مراغه حاصل ته نشینی رسوبات رودخانه ای، مردابی، دریاچه ای و دشت سیلابی است و با توجه به مجموعه فسیلی یافت شده و مقایسه آنها با فسیل های یافت شده در دیگر مناطق جهان، سن ۵/۷ تا ۵/۱۲ میلیون سال را می توان برای تشکیل رسوبات و فسیل های منطقه در نظر گرفت.