شب یلدا یا شب چلّه

شب یلدا یا شب چلّه بلندترین شب سال در نیم‌کره شمالی زمین است. این شب به زمان بین غروب آفتاب از ۳۰ آذر (آخرین روز پاییز) تا طلوع آفتاب در اول ماه دی (نخستین روز زمستان) اطلاق می‌شود.
شب یلدا در نیم‌کره شمالی با انقلاب زمستانی مصادف است و به همین دلیل از آن زمان به بعد طول روز بیش‌تر و طول شب کوتاه‌تر می‌شود. به‌نظر می‌رسد مراسم شب یلدا یا شب چلّه از طریق ایران به قلمرو رومیان راه یافت که جشن «ساتورن» خوانده می‌شد.
ایرانیان باستان با این باور که فردای شب چله با دمیدن خورشید، روزها بلندتر می‌شوند و تابش نور ایزدی افزونی می‌یابد، آخر پاییز و اول زمستان را شب زایش مهر یا زایش خورشید می‌خواندند و برای آن جشن بزرگی برپا می‌کردند و از این رو به دهمین ماه سال دی می‌گفتند که ماه تولد خورشید بود. دی در آیین ایران باستان به معنی دادار و آفریننده است.
یلدا و جشن‌هایی که در این شب برگزار می‌شود، یک سنت باستانی است. مردم دوران باستان که با دانش نجوم آشنایی داشتند، می‌دانستند که کوتاه‌ترین روزها، آخرین روز پاییز و شب اول زمستان است و بلافاصله پس از آن روزها به تدریج بلندتر و شب‌ها کوتاهتر می‌شوند، از همین رو آن را شب زایش خورشید نامیده و آغاز سال قرار دادند.
سفره شب چله در روزگار باستان «میَزد» نام داشت و شامل میوه‌های تازه فصل و میوه‌های خشک‌شده و دانه‌های خوراکی و آجیل می‌شد. از لوازم این جشن و ولیمه بود و به افتخار و ویژگی «اورمزد» و «مهر» یا خورشید برپا می‌گردید.
روز پس از شب یلدا (یکم دی ماه) را خورروز یا روز خورشید و دی‌گان می‌خواندند و آن روز به استراحت می‌پرداختند و تعطیل عمومی بود.
برگرفته از: کتاب آثارالباقیه نوشتۀ ابوریحان بیرونی