جشن نوروز

ایرانیان باستان روزهای متنوع و بسیاری را در طول سال جشن می‌گرفتند مثل وهار جشن، آذر جشن، خرّم روز، جشن آبریزگان، جشن مزدگیران، شهریورگان، جشن آبها و نهرهای جاری و … ولی برخی جشن‌های ایرانی علاوه بر داشتن ریشه‌های اسطوره‌ای قوی‌تر و نمادین‌تر، دارای اهمیت بیشتر و فراگیرتری در سراسر قلمرو سرزمین ایران بودند. جشن نوروز از این دست اعیاد باستان بوده است. می توان کفت جشن‌های نوروز و مهرگان دو جشن اصلی ایران باستان در دو قطب اصلی سال یعنی آغاز بهار (شش ماه نخست) و آغاز خزان (شش ماه دوم) بوده اند و حتی نظری نیز وجود دارد که مدتی جشن مهرگان به عنوان جشن آغاز سال قرار داده شده بود.

در واقع جشن نوروز هفتمین جشن از اعیاد گاهانبار بوده که نشان از هفت امشاسپند بزرگ (یاران و دستیاران اهورامزدا) را داشت. از سوی دیگر بزرگداشت عدد هفت در این بین با آفرینش هفتگانه نیز پیوند دارد. بنابراین نمادهای هفتگانه در سفره هفت سین جشن نوروز دارای ریشه افسانه‌ای و اسطوره‌ای می‌باشند. در روزگار ساسانیان جشن نوروز یا نوگ روز براساس تقویم دینی (وِهیزَگیه) بلافاصله پس از جشن فروردیگان قرار داشت. لازم به ذکر است؛ احتمالاً سه گونه تقویم در ایران دوران ساسانی متداول بوده است:

. تقویم قمری دارای ۳۵۳ تا ۳۵۵ روز در سال که در آن هر ماه به ۶ هفته  ۵ روزه تقسیم می شد که احتمالا تقویمی با منشاء روستایی و کشاورزی بوده است.

. تقویم رسمی خورشیدی که در آن ۱۲ ماه ۳۰ روزه وجود داشت و ۵ روز گمشده یا پنجه دزدیه یا خمسه مسترقه نیز به آن افزوده می‌شد.

. تقویم دینی که  بر اساس  سال خورشیدی ۱۲ ماه و ۳۰ روز بوده و علاوه بر ۵ روز گمشده هر ۱۲۰ سال یک بار نیز یک ماه به آن اضافه می‌شد.

برخی پژوهشگران معتقدند جشن نوروز اقتباسی از جشن کهن از سرزمین بابل به نام زَگموک (Zagmuk) است.

دربارۀ خاستگاه اسطوره‌ای جشن نوروز می توان گفت، اعتقاد برخی بر این بوده که این جشن پیوندی با افسانه جمشید که در عصری طلایی فرمانروایی می‌کرده، دارد و درواقع خاطره وعده بازگشت آن دوران افسانه‌ای را در یادها زنده نگه می دارد. ایشان براین باور بودند که تاریخ از عصر زرین حکمرانی جمشید آغاز شده است. جمشید از پادشاهان دودمان افسانه‌ای پیشدادیان بوده و برخی معتقدند در نخستین روز بهار بر تخت نشسته است. در متون پهلوی نیز نوروز را روزی دانسته‌اند که اوهرمزد جهان را آفرید.

از آنجا که نوروز هفتمین جشن از اعیاد هفتگانه بود، عدد ۷ به شکلی نمادین در آداب و رسوم مربوط به آن جای داشت. بطور مثال در سینی‌ای ۷  درهم سفید که در همان سال ضرب شده بود (پول نقره ای نو) به همراه ۷ گیاه دانه دار و ۷ ترکه از درختان گوناگون را می گذاشتند و به عنوان پیشکش نزد حکام و شاهان می‌بردند.

امروزه سفره هفت سین جشن نوروز ما ایرانیان نیز دارای نشانه های هفتگانه برجای مانده از همان روزگار و یا پس از آن است.

در کابل و شهرهای شمالی افغانستان، سفره هفت میوه متداول است. در این سفره، هفت میوه قرار می‌گیرد. کشمش سبز و سرخ، چارمغز، بادام، پسته، زردآلو و سنجد میوه‌های مرسوم در سفره هفت سین فارسی زبانان افغان هستند.چیدن سفره‌ای مشابه با استفاده از میوه خشک شده، در بین برخی اهالی پاکستان هم مرسوم است.

علاوه بر این، سفره هفت شین در میان زرتشتیان و سفره هفت میم در بعضی شهرهای استان فارس نیز متداول است. مردم جمهوری آذربایجان که به عدد هفت اعتقاد ندارند در سفره‌های جشن نوروز خود، آجیل قرار می‌دهند.