احسان یارشاطر و دانشنامه ایرانیکا

دانشنامه‌ ایرانیکا را می‌توان بزرگ‌ترین و جامع‌ترین پروژه‌ ایران‌شناسی دانست. گو اینکه طی سال‌های اخیر، پروژه عظیم تاریخ جامع ایران مشتمل بر بیش از ۲۰ جلد در دایره المعارف بزرگ اسلامی و زیر نظر استادان بزرگ تاریخ کشورمان گردآوری و تحریر شده است. در بخش تاریخ ایران پیش از اسلام مجموعه «تاریخ جامع ایران» مقالات ارزشمندی زیر نظر دکتر روزبه زرین‌کوب، استاد تاریخ دانشگاه تهران منتشر شده است.

ایرانیکا دانشنامه‌ای است درباره‌ تاریخ، فرهنگ، هنر و جامعه‌ ایران و به همت و مدیریت پروفسور احسان یارشاطر تاسیس شد و اکنون به وسیله‌ بخش پژوهش‌های ایرانی دانشگاه کلمبیا در نیویورک چاپ می‌شود. کار تدوین این دانشنامه به سال ۱۳۴۷ برمی‌گردد که به پیشنهاد احسان یارشاطر و با بودجه‌ای دو میلیون دلاری شکل گرفت.

احسان یارشاطر در نیویورک مرکز «ایران‌شناسی» را بنیاد گذاشت و پس از خریدن کتاب‌خانه‌ شخصی مرحوم استاد سعید نفیسی آن را به این بنیاد اهدا کرد. کار بر روی دانشنامه ایرانیکا از کارهای بزرگ احسان یارشاطر بود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی این کار برای مدتی به دلیل قطع بودجه، متوقف شد. او در این زمان ناچار شد برای تامین مخارج انتشار دانشنامه، موزه‌ شخصی هنرهای اسلامی خود را بفروشد که بعضی از این آثار  اکنون در موزه‌ متروپولیتن نیوریوک موجود است.

احسان یارشاطر بنیانگذار مرکز مطالعات ایرانشناسی و استاد بازنشسته مطالعات ایرانی در دانشگاه کلمبیا نیویورک است. وی نخستین ایرانی است که پس از جنگ جهانی دوم در آمریکا به مرتبه استادی رسید. احسان یارشاطر همچنین بنیان‌گذار و سرویراستار دانشنامه ایرانیکا محسوب می‌شود که در دانشگاه کلمبیا و در شهر نیویورک مستقر است و از ابتدای دههٔ ۱۹۷۰ نزدیک به ۴۰ ویراستار و ۳۰۰ نویسنده از سراسر آمریکا، اروپا و آسیا با آن همکاری داشته‌اند. دکتر یارشاطر ویراستاری سه مجلد از تاریخ ایران کمبریج را هم به عهده داشته و نویسنده شانزده جلد کتاب تاریخ ادبیات ایران است.

ابراهیم پورداوود، از استادان وی و از مشوقین وی برای مطالعۀ ادبیات و زبان باستانی ایران بود. وی توسط بورسی از شورای فرهنگی بریتانیا در ایران به لندن رفت تا در زمینۀ تعلیم و تربیت ادامه تحصیل بدهد پس از رسیدن به لندن نزد والتر هنینگ استاد زبان‌های باستانی ایران رفت. او نزد والتر هنینگ و مری بویس زبان پهلوی را فراگرفت. در سال ۱۳۳۲ فوق لیسانس خود را تمام کرده و موضوع رساله دکترایش بسیار جالب و بدیع بود که زبان مردم آذربایجان نه ترکی بلکه زبانی بنام زبان تاتی ایران بوده‌است. زبان تاتی مربوط به منطقه ای در قزوین و در کمیجان استان مرکزی است. یارشاطر در بازگشت به ایران به تدریس زبان‌های باستانی ایران پرداخت. در همین ایام دانشگاه کلمبیای نیویورک از او دعوت به تدریس کرد. بعد از بازگشت از کلمبیا به تهران، جای استاد محبوبش ابراهیم پورداوود به تدریس پرداخت. وی در کارنامه خود تاسیس بنگاه ترجمه و نشر کتاب برای ترجمه آثار معتبر ادبی جهانی و انتشار فصلنامه راهنمای کتاب را دارد.

احسان یارشاطر دانش‌آموختهٔ دوره دکترای رشته زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه تهران و دانش‌آموخته دوره دکترای زبانشناسی ایران در مدرسه مطالعات مشرق‌زمین و آفریقا دانشگاه لندن است و از شاگردان ایرانی دو نویسنده و تاریخدان شهیر والتر هنینگ و مری بویس بشمار می‌آید.

او در دهم شهریور سال ۱۳۹۷ در سن ۹۸ سالگی درگذشت.